Skagfirðingabók - 01.01.2016, Blaðsíða 171
171
ÞÓRUNN SIGURÐARDÓTTIR
„Á KRISTS YSTA JARÐAR HALA“
UM SÉRA GUÐMUND ERLENDSSON Í FELLI
OG VERK HANS
Í ÍSLENSKRI bókmenntasögu, sem samin
var um aldamótin 1700, er eftirfarandi
sagt um skáldið séra Guðmund Erlends-
son (um 1595‒1670) í Felli í Sléttuhlíð:
[…] og þar hann var af náttúrunni
fljúgandi skáld, varð hann (svo sem
sumir kvæðamenn) með hvörju nýju og
fullu tungli frá sér numinn, og gjörði þá
eitthvört kvæði, en gjörði hann það ekki,
þá er sagt hann hafi nær því orðið afsinna
og hirðulaus um allt sem vitfirringur.
En af því á þeim dögum var skáldanna
kostgæfni nenningarlítil, ólaunuð og
einskisvirt, þá sýnist sem hann hafi ekki
vandað neitt af sínum kvæðum, heldur
allt upp á höndina kveðið og ei valið sér
neina orðsnilli, tillagsnöfn né talshætti.
En svo eru þau mörg að seint er að telja,
sum eru heilög, og eitt á meðal þeirra
prentað píningarhistorían, sem ekki
hefur hrós og enginn girnist.1
Hér birtast klassískar hugmyndir um
eðlislæga náttúru skálda, sem felast í því
að skáldin eru innblásin andlegum krafti
eða svo sem í annarlegu ástandi, frá sér
numin eða óð. Slíkar hugmyndir má til
dæmis finna hjá Aristótelesi í Ars Poet-
ica2 og Platoni í Ion3, og í Eddu Snorra
Sturlusonar er skáldskapurinn mjöður
sem Óðinn, guð skáldskapar, stal frá jötn-
um4. Lýsing Páls Vídalíns (1667‒1727)
á skáldskapareðli Guðmundar Erlends-
sonar er af þessum meiði og hlýtur að
gefa vísbendingu um álit fyrri tíðar
manna á skáldskaparhæfileikum hans.
Eitt er víst, að Guðmundur var eitt
af afkastamestu skáldum Íslendinga
á 17. öld. Ekki er varðveitt meira af
1 Páll Vídalín, Recensus poetarum et scriptorum Islandorum hujus et superioris seculi. Útg. Jón Samsonarson.
Reykjavík: Stofnun Árna Magnússonar, 1985, bls. 39. Stafsetning er færð til nútímahorfs hér sem annars
staðar í greininni. – Bókmenntasagan var samin á latínu. Handrit höfundar er glatað en textinn er til í
uppskriftum síðari tíma manna ásamt þýðingu á íslensku.
2 Aristóteles, Um skáldskaparlistina. Þýð. Kristján Árnason. Reykjavík: Hið íslenzka bókmenntafélag, 1976,
bls. 73.
3 Platon, „Jón“. Þýð. Frank Hall. Skírnir 173 (1999), bls. 89–109. Tilvísun í bls. 94–95.
4 Snorra Edda. Heimir Pálsson sá um útgáfuna. Reykjavík: Mál og menning, 2003, bls. 89.