Ráðunautafundur - 15.02.1999, Blaðsíða 302

294
RHÐÚNRUTRf UNDUR 1999
Athugun á hagkvæmni kúabúa með hliðsjón af nythæð og bústærð
Birgir O. Einarsson
Hagþjómistu landbúnaöarins
INNGANGUR
Þessi grein er slrrifuð í kjölfar umræðu og slcrifa að undanförnu um áhrif nythæðar mjólkur-
kúa á afkomu mjólkurframleiðenda. Umræðan hefur m.a. snúist urn skilgreiningu á kostnaði í
breytilegan og fastan og hvaða áhrif aukin nythæð hefur á fóðurkostnað og framlegð. Ég mun
hér á eftir leitast við að varpa ljósi á helstu þætti sem hafa þarf í huga í umræðunni um nyt-
hæð og áhrif hennar á aflcomu mjóllcurframleiðenda út frá upplýsingum í búreilcningasafni
Hagþjónustu landbúnaðarins. Lögð er áhersla á að greina haglcvæma bústærð kúabúa og
hvernig heildarlcostnaður þróast með auknu framleiðslumagni og nythæð. Þá er vinnuframlag
og heildarlaunalcostnaður metinn út frá vinnuskýrslum kúabúa.
Talca þarf fram í upphafi að sú greining sem hér fer á eftir er takmörkunum háð og verður
því fyrst og fremst að skoða sem innlegg í umræðu um hagkvæma bústærð kúabúa. í því sam-
bandi rná benda á þrjár forsendur sem hafa verður í huga. í fyrsta lagi er gert ráð fyrir að
aukin nythæð haf! ekki áhrif á ijölda vinnustunda heldur lcomi kostnaður vegna hennar fram í
öðrum lcostnaðarliðum. í öðru lagi eru vinnustundir búanna metnar samkvæmt vinnuslcýrslum
lcúabúa árið 1982 og taka einungis mið af vinnustundum í fjósi. Þannig er lögð áhersla á að
einangra þau álirif sem fjöldi mjólkurlcúa hefur á vinnustundir eftir bústærð. Talið er að í
meginatriðum hafi vinnustundir í fjósi lftið breyst frá þeim tíma, en tæknilegar framfarir hafa
hins vegar verið miklar við fóðuröflun sem sífellt krefst færri vinnustunda. Aðrar skráðar
vinnustundir svo sem viðhald er einnig haldið utan við mat á vinnuframlagi þar sem það getur
.verið mjög mismunandi frá einu ári til annars og á milli búa. I þriðja lagi er lagt mat á heildar-
launalcostnað út frá slcráðum vinnuskýrslum sem elclci eru launagreiðslutengdar og gætu gefið
aðra niðurstöðu en raunverulega greiddar vinnustundir. Benda má á að allflest kúabú í bú-
reikningasafni Hagþjónustu landbúnaðarins eru einkabú þar sem vimrulaunakostnaður
(reiknuð laun) eigenda er bókfærður samkvæmt skattmati.
KOSTNAÐARHUGTÖK OG FRAMLEIÐSLUMAGN
Heildarlcostnaði er jafnan slcipt upp í fastan lcostnað og breytilegan. Breytilegur kostnaður er
sá lcostnaður sem breytist eftir framleiðslumagni. Fastur kostnaður er sá lcostnaður sem er
óháður framleiðslumagni búsins. Slcil milli fasts og breytilegs lcostnaðar eru þó oft óljós. Til
skamms tíma má segja að allur kostnaður sé fastur og yfir nógu langt tímabil sé allur
kostnaður breytilegur. Ef gengið er út frá því að aðalmarkmið mjólkurframleiðenda sé að
slcila sem mestum hagnaði og að telcjur á lítra sé fost stærð þá þarf sérhver framleiðandi að
leitast við að framleiða það magn mjóllcur þar sem meðalkostnaður1 hans er í lágmarlci.
I rekstri kúabúa sem og annarra fyrirtækja er mikilvægt að umfang fastafjármuna sé
þannig að þeir séu vel nýttir og að ekki sé mikil ónýtt aflcastageta. Lágmörkun meðal-
kostnaðar svarar þá til hámörlcunar hagnaðar ef söluverð afurða er þelclct og stöðugt og búið
getur selt allt það magn sem það framleiðir. I þessu sambandi er einnig gert ráð fyrir að búin
Meðalkoslnaður er fenginn meö því að deila framleiðslumagni í heildarkostnað.