Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2016, Side 51

50
hvort sem litið er til fagurbókmennta eða hreinræktaðs klámefnis, sé sam-
hengið. Nussbaum skrifar:
Það er rangt að neita manneskju um sjálfræði og að velja það líf sem
hún telur gott þegar slíkt felur í sér viðvarandi ástand í sambandi full-
veðja fólks. En sem hluti sambands sem einkennist að öðru leyti af
gagnkvæmri tillitssemi er ekkert athugavert við það, það má jafnvel
kalla það undursamlegt á sama hátt og [rithöfundurinn D.H.] Lawrence
stingur upp á. Á svipaðan hátt má segja að það geti verið dásamlegt
að meðhöndla aðra manneskju sem hún væri óvirk og jafnvel líflaus.
Tilfinningalegt næmi á mörk virðist mögulega mjög mikilvægur hluti
kynlífs og líkamlegt næmi líka, þótt erfiðara sé að segja til um það. Að
meðhöndla manneskju á svipaðan hátt og útskiptanlega vöru eða sem
verkfæri er hins vegar varhugavert, sérstaklega ef um er að ræða pers-
ónu sem tilheyrir hópi sem hefur reynslu af slíku. Milli jafningja þarf
það þó ekki að vera vandamál, þótt það sé ekki hægt að útiloka að önnur
vandamál geri þá vart við sig.61
Niðurstaða rannsóknar Nussbaum á hlutgervingarhugtakinu er þá sú að
hlutgerving í sjálfri sér sé margslungið fyrirbæri. Í sumum tilvikum vegi
hún ekki að virðingu og mannlegri reisn persónunnar heldur fari það eftir
samhenginu. Í kynferðislegu samhengi þar sem aðilar kynlífsins samþykkja
hana er hlutgerving því ekki siðferðilega vafasöm.
Umræða og ályktanir
Lögmál Kants um virðingu fyrir persónunni er einn af hornsteinum fem-
ínískrar umræðu um hlutgervingu en meginhugmyndir þess lögmáls er að
ráðskast ekki með manneskjur án samþykkis þeirra og styrkja þær í að ná
markmiðum sínum. Hér birtist hugsjón um manninn sem hefur átt mikinn
hljómgrunn í vestrænni menningu um alda skeið. Forsendan er að mað-
urinn sé skynsemisvera með sjálfsforræði og mannlega reisn, ólíkt dýrum
og dauðum hlutum. Að þessum mannskilningi gefnum er ætíð rangt að
ráðskast með manneskjuna, nema því aðeins að hún gefi samþykki sitt til
þess í sérstökum aðstæðum. Kant sem orðað hefur þetta lögmál hvað skýr-
ast beitir því í siðfræðilegri umfjöllun sinni um kynlíf og hjónaband og
kemst að þeirri niðurstöðu að hægt sé að umbreyta siðlausu kynlífi í siðlegt
með því að setja því ákveðna umgjörð. Sú umgjörð er hjónabandið sem
61 Sama heimild, bls. 238–239.
SÓLvEiG ANNA BÓASDÓTTiR