Skírnir - 01.04.2002, Side 20

14
SVANUR KRISTJÁNSSON
SKÍRNIR
einungis 20% þjóðarinnar voru sammála tillögu nefndarinnar um
þingkjörinn forseta en „ca 70% vildu láta kjósa hann með alþjóð-
aratkvæði (þ.á m. nokkrir sem vildu kjörmannakosningu)“. Um
10% svarenda voru óákveðin.12 Tímaritin Helgafell, Eimreiðin,
Jörð og Straumhvörf voru yfirleitt hlynnt þjóðkjörnum og valda-
miklum forseta.
Þeir sem tóku þátt í opinberri umræðu um málið voru undan-
tekningarlítið karlmenn. Það ber ekki að skilja sem svo að konur
hafi almennt verið áhugalausar um framtíð íslands. Samtök kvenna
kröfðust þess t.d. að í nýju stjórnarskrána yrði sett ákvæði sem
tryggði konum og körlum sama rétt í hvívetna.13 Engin kona sat
hins vegar á Alþingi á árunum 1938-1946 og því bárust kröfur
kvenna lítt inn fyrir þá veggi. Öllum stjórnmálaflokkum og dag-
blöðum var stýrt af karlmönnum og konum hafði í reynd verið ýtt
út úr íslenskum stjórnmálum á þriðja áratug 20. aldarinnar.14 I
ávarpi sem sent var út fyrir 6. landsfund kvenna sem haldinn var í
Reykjavík og á Þingvöllum dagana 19.-26. júní 1944 var þessu
ástandi lýst tæpitungulaust:
Það er ekki hægt að tala um lýðræði þar sem karlmennirnir fara einir með
völd og helmingur þjóðarinnar, konurnar, hafa engin áhrif á þjóðmálin. ...
Það er engin furða, þótt rjettar kvenna sje ekki gætt í löggjöf og fram-
kvæmd, sem konur fjalla ekkert um.15
Þorri þjóðarinnar vildi þjóðkjörinn forseta sem hefði mikil völd.
Afstaða almennings setti stjórnmálaflokkana í mikinn vanda, ekki
síst vegna þess að dagblöðin og tímaritin fylgdu yfirleitt þjóðinni
að málum. Flokkarnir voru í mjög erfiðri stöðu á þessum árum til
að móta almenningsálitið af margvíslegum ástæðum. Alþingi hafði
reynst ófært um að sjá landinu fyrir meirihlutastjórn og ríkisstjór-
inn greip til þess að skipa utanþingsstjórn. Mikil átök voru einnig
innan flokka og ýmsir flokksforingjar stóðu höllum fæti.
Þegar stjórnarskrárfrumvarpið var tekið til umfjöllunar á Al-
þingi varð þingnefnd sammála um að breyta frumvarpinu frá upp-
12 Torfi Ásgeirsson 1943b.
13 Sjá Nýtt kvennablað, 5. árg. 4. tbl. 1944: 7-8, og 5. árg. 4. tbl. 1944: 12.
14 Sbr. Auði Styrkársdóttur 1998: 187-93.
15 Hlín, 27. árg. 1944: 7.