Skírnir - 01.04.2002, Side 25

SKÍRNIR STOFNUN LÝÐVELDIS - NYSKÖPUN LÝÐRÆÐIS 19
Alþýðuflokkurinn var allt frá stofnun árið 1916 hlynntur frið-
samlegri stjórnmálabaráttu og þingræði. Flokkurinn hafði mikil
tengsl við jafnaðarmannaflokka á Norðurlöndunum, en þar höfðu
þeir verið sigursælir í kosningum og orðið leiðandi ríkisstjórn-
arflokkar. I fyrstu virtist Alþýðuflokkurinn feta sömu sigurbraut
og aðrir jafnaðarmannaflokkar í nágrannalöndunum. Hann fékk
sinn fyrsta þingmann kjörinn árið 1916 og áhrif flokksins og
verkalýðsfélaga urðu einnig umtalsverð á lagasetningu (t.d. Vöku-
lögin árið 1921) og ekki síður hitt að koma í veg fyrir að frumvörp
næðu fram að ganga sem talin voru óhagstæð verkafólki í landinu
(t.d. frumvarp um varalögreglu árið 1925). Eftir kosningarnar
1927 myndaði Framsóknarflokkurinn ríkisstjórn sem naut hlut-
leysis Alþýðuflokksins. Alþýðuflokkurinn tók síðan í fyrsta sinn
þátt í ríkisstjórn árið 1934 með Framsóknarflokknum. Alþýðu-
flokkurinn var orðinn nátengdur valdakerfinu í landinu þegar dró
að stofnun lýðveldisins. Þingflokkur Alþýðuflokksins bar þess
einnig merki að tími flokksins sem utangarðshreyfingar var langt
að baki. Fimm af sjö þingmönnum hans voru háskólamenn og
háttsettir opinberir starfsmenn voru áberandi. Hugmyndafræði
Alþýðuflokksins skerptist mjög í sameiningarviðræðum við
Kommúnistaflokkinn undir lok fjórða áratugar aldarinnar, en þá
hafnaði meirihluti flokksins alfarið kröfu kommúnista um að
fyrirhugaður flokkur myndi ekki eingöngu starfa á grundvelli
þingræðis og útilokaði ekki byltingarleiðina.
Skoðun mín er ekki sú að valdakerfið í landinu hafi einfaldlega
gleypt Alþýðuflokkinn með húð og hári. Hins vegar ber að hafa
skýrt í huga þegar fjallað er um sögu og afstöðu Alþýðuflokks-
manna hversu skjótt flokkurinn komst til valda og hve náið sam-
starf hann átti við Framsóknarflokkinn. Fall Alþýðuflokksins
varð þeim mun sneggra og sársaukafyllra. Eftir kosningaósigrana
árin 1937 og 1942 virtist sem flokkurinn myndi ekki endurheimta
fyrri stöðu sem forystuflokkur verkalýðsins. Sótt var að honum
úr mörgum áttum. Sósíalistaflokkurinn og Sjálfstæðisflokkurinn
sameinuðust um að rjúfa hin nánu skipulagstengsl sem bundu Al-
þýðuflokkinn og Alþýðusamband íslands. Árið 1942 var í fyrsta
sinn kosið eftir nýjum lögum ASÍ. Sambandsstjórnina skipuðu þá