Skírnir - 01.04.2002, Page 45

SKÍRNIR STOFNUN LÝÐVELDIS - NÝSKÖPUN LÝÐRÆÐIS 39
sýslu. Megineinkenni lýðræðisríkis er að mati fulltrúaræðissinna
að almenningur geti valið valdhafa í frjálsum kosningum. „Lýð-
ræði merkir að hægt er að losna við valdhafana án þess að skjóta
þá“, er haft eftir Vilmundi Jónssyni.55
Hugmyndin um fulltrúaræði nýtur þess á margan hátt að ein-
hvers konar fulltrúakerfi kom fram í flestum ríkjum Vesturlanda
fyrir daga almenns kosningaréttar, frjálsra kosninga og vel skipu-
lagðra stjórnmálaflokka. Þá skapaðist sterk hefð fyrir þeirri hugs-
un að lýðræði snerist um kosningu fulltrúa fremur en almenna
þátttöku í málefnum samfélagsins. Áhrif mótmælendatrúar eru
jafnvel mjög greinileg. Valdhafi er fyrst og síðast bundinn af trú-
arsannfæringu sinni (vilja guðs) en ekki vilja almennings eða
kjósenda. I upphafi voru kjörnir fulltrúar fyrst og fremst valds-
menn en ekki þjónar fólksins. Þeir voru kosnir sem einstaklingar,
oftast í krafti þjóðfélagsstöðu sinnar, og áttu í störfum sínum að
vera eingöngu bundnir af eigin sannfæringu. I sumum löndum
hefur þessi gamla hefð mótað skilning á stöðu þingmanna og jafn-
vel verið bundin í stjórnarskrá. Þannig segir í 48. grein stjórnar-
skrár íslenska lýðveldisins: „Alþingismenn eru eingöngu bundnir
við sannfæringu sína og eigi við neinar reglur frá kjósendum sín-
um.“ Alþingi Islendinga var endurreist árið 1843 þegar einungis
2-3% íbúanna á fullorðinsaldri naut kosningaréttar. Eigi að síður
var þingið álitið lögmætur valdaaðili í landinu og sjálfstæðisbar-
áttan snerist raunar að mestu leyti um að auka vald þess sem mest.
Forvígismenn sjálfstæðisbaráttunnar, með Jón Sigurðsson í broddi
fylkingar, kröfðust sjálfsákvörðunarréttar Islendingum til handa
og aukins valds Alþingis en ekki endilega almennings.
Alþingi naut mikils lögmætis allt frá upphafi sjálfstæðisstjórn-
mála um miðja 19. öld og Islendingar töldu sig eiga elsta þjóðþing
í heimi og voru stoltir af. Alþingi þjóðveldisins var tákn um glæsta
fortíð þjóðarinnar og endurreisn Alþingis almennt talin merkur
áfangi í sjálfstæðisbaráttunni. I heild sinni er kenningin um þjóð-
þingræði heilsteypt og jafnvel glæsileg tilraun til að brúa hina
breiðu og djúpu gjá sem aðskilur einveldisstjórn og beint lýðræði.
55 Símon Jón Jóhannsson og Axel Ammendrup 1996: 229.