Skírnir - 01.04.2002, Side 131

SKÍRNIR
DRAUMSÝN EÐA NAUÐSYN?
125
þessu sé að koma á laggirnar yfirþjóðlegu sambandsveldi sem sé
eftir megni óháð alþjóðlegum og þjóðlegum pólitískum öflum og
sé fært um að byggja upp samfélagslega hlið evrópskra stofnana.30
Hitt er þó Ijóst að þessi samveldishugsjón nær aldrei fótfestu ef
ráðamenn ríkjanna eru einir um að aðhyllast hana. Borgarar Evr-
ópu verða að sjá sér hag í því að gera hana að raunveruleika. Þeir
eru að dómi Habermas jarðvegurinn sem þetta samveldi getur
sprottið upp úr. Vaxtarsprotinn er ýmsar samfélagslegar hreyfing-
ar, óháð félagasamtök og yfirþjóðleg samtök. Þar er að finna hina
virku félaga í borgaralegu samfélagi sem teygir sig út yfir mörk
þjóðríkjanna og þar er að finna vaxtarbrodda heimsborgaralegrar
samstöðu. Enn fremur hafa slíkar samfélagslegar hreyfingar iðu-
lega tekið upp á arma sína málefni sem valdhafa skortir næmi fyrir.
Habermas fer hins vegar ekki nánar út í hvernig slík samtök geti
orðið öflugir meðleikarar í myndun hins yfirþjóðlega pólitíska
samfélags Evrópu. Hvernig mun tengslum slíkra hreyfinga við
hinar pólitísku stofnanir Evrópu verða háttað? Þetta er annmarki
á umfjöllun Habermas því sú spurning hvort Evrópusambandið
geti orðið pólitískara og lýðræðislegra veltur einmitt á því að það
takist að skapa lýðræði borgara í Evrópu. Það skýtur skökku við
að Habermas skuli ekki gera nánari grein fyrir þessu, því allt frá
upphafi ferils síns hefur hann verið óþreytandi við að gagnrýna
hnignun hins opinbera vettvangs. Honum hefur alla tíð verið
kappsmál að leggja línur að yfirvegunar- og umræðu-lýðræði
(deliberative Demokratie) sem byggist á víðtækum félagslegum
jöfnuði og getu til að hafa eftirlit með virkni skrifræðis og mark-
aða.
Habermas gerir aftur á móti mun skilmerkilegri grein fyrir
þeim aflvaka sem hann telur að geti knúið Evrópumenn áfram til
samstöðu, en hann felst í að þeir sjái sér raunverulegan hag af því
að mynda evrópskt samveldi. Slíkt ríkjasamband hefði það hlut-
verk að standa vörð um þá hagsmuni. Samkvæmt greiningu
Habermas hefur samfélagslegt réttlæti verið aðalsmerki evrópskra
30 Pierre Bourdieu, „Der Mythos ‘Globalisierung’ und der europáische Sozial-
staat“, í Gegenfeuer, Konstanz: Universitátsverlag, 1998, 49 og áfr.