Skírnir - 01.04.2002, Page 190

184
BJORN ÞORSTEINSSON
SKÍRNIR
dæmis Marx, sé „dautt“ snúast vopnin í höndum þess sem talar og það
sem sagt er dautt gengur aftur. Sá sem heldur fram dauða Marx tekur þar
með þátt í að vekja Marx upp frá dauðum; sá sem lýsir því yfir að Marx
sé að eilífu horfinn kemst ekki hjá því að sjá um leið til þess að Marx verð-
ur okkur nálægur að nýju. Á sama hátt hlýtur sá sem heldur fram enda-
lokum sögunnar jafnskjótt að verða fyrir óvægnum ágangi augljósra stað-
reynda úr samtímanum sem virðast allar til vitnis um að sögunni sé hvergi
nærri lokið. Vofan gengur aftur og ásækir sérstaklega þann sem hvað
ákafast reynir að kveða hana niður. Fyrir vikið ættu okkur að verða ljós-
ir kostir hugsunar sem hafnar afarkostum hefðbundinnar tvenndarök-
fræði og leyfir vofunum að leika lausum hala. I stað þess að halda af
blindri þrjósku fram hugmyndum um að eitt eða annað í samtímanum sé
„dautt“, og þar með í raun alls ekki til staðar, gefur rökfræði vofunnar
kost á því að hugsa samtímann í öllum sínum „nærverandi" og „fjarver-
andi“ myndum. í því felst meðal annars að augum er hvorki lokað fyrir
því sem teljast má til góðs (og þar með til marks um návist hugsjónarinn-
ar) né fyrir því sem augljóslega er af hinu illa (og stríðir þar með gegn
hugsjóninni). Þar með opnast leið fyrir þau sem vilja takast á ábyrgan hátt
á við arfleifð Marx í stað þess að þráast við að telja sjálfum sér og öðrum
trú um að marxisminn sé grafinn og gleymdur. Þau sem vilja sannarlega
leggja sitt af mörkum fyrir réttlætið og lýðræðið beina sjónum til fram-
tíðarinnar og sjá hana fyrir sér sem ótæmandi uppsprettu möguleika á því
að bæta heiminn með rökfræði vofunnar í farteskinu.
III
Af framansögðu leiðir að okkur verður ekki kleift að hugsa atburðinn nema
við losum okkur fyrst úr spennitreyju hinnar hefðbundnu hugmyndar sem
leggur^rci sem er (í samtímanum) að jöfnu við návistina eða nútíðina. Sú
spurning hvort slík hugsun sé möguleg hefur verið meðal helstu hugðar-
efna Jacques Derrida allan hans höfundarferil. Tökum að lokum til athug-
unar hvernig hann glímir við þessa spurningu í Vofum Marx.
Eins og lesandinn getur eflaust nærri gerir Derrida enga tilraun til að
draga úr þeim erfiðleikum sem sá sem ætlar sér að hugsa atburðinn stend-
ur frammi fyrir. Eins og hann bendir á er það einmitt eðli atburðarins sem
„veitir því sem kallað er hugtakið, ef ekki hugsunin, mesta mótspyrnu“
(119), enda er atburðurinn nú einu sinni þess eðlis að „fyrsta skiptið er
það síðasta" (31). Greinilegt er að atburðurinn stendur í nánum tengslum
við hugmyndina um tímann, og því getur í þessu sambandi reynst nauð-
synlegt að „hugsa tímann upp á nýtt“ eins og Derrida bendir á:
[...] okkur mun ekki takast að hugsa eðli atburðarins svo lengi sem
við styðjumst við hina einföldu (ídealísku, mekanísku eða díalekt-
ísku) andstæðu milli raunverulegrar návistar raunverulegrar nútíðar