Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Blaðsíða 28

Þ o r s t e i n n Þ o r s t e i n s s o n
28 TMM 2011 · 1
Annað erindið hefur hinsvegar sérstöðu ekki einasta í sjöunda ljóði
heldur ljóðaflokknum öllum. Það má heita hrein ræktaður súrrealismi.
Einstök orð og jafnvel línur eru auð skil in (‚dags eldur‘, sbr. orðin aftur-
elding og það eldar af nýjum degi) en ekkert samband er á milli ljóð-
lína, hvorki röklegt né eiginlega setninga fræði legt (þótt svo eigi að heita
milli annarrar og þriðju línu); og sam teng ingin eins og megnar hér varla
að sann færa lesanda um líkindi eða tengsl („eins og gler“). En fyrst og
fremst skortir erindið tilfinningalegan botn, það vekur sáralítil hug-
hrif. Oft hefur verið talað um súrrealísk áhrif í Tímanum og vatninu, og
niður staða Arnar Ólafssonar af rann sókn sinni á ljóða flokknum er til
að mynda þessi:
Af öllu framansögðu, einkum mótsögnum og samhengisleysi, álykta ég að
Tíminn og vatnið sé dæmigerður súrrealismi …42
Ég er honum ósammála, og vísa þá meðal annars til framangreinds ann-
ars erindis sem ég tel að skoða megi sem gott dæmi um súrrealisma. Það
er hins vegar mjög fjarri því að vera dæmigert fyrir flokkinn. Það sker sig
úr fyrir þær sakir að það er undantekning frá þeirri meginaðferð Steins
að vekja hug hrif með einstökum orðum, orðasamböndum og myndum.
Sem er út af fyrir sig arfur frá symbólisma, eins og svo margt í nútíma-
ljóðlist, en ekki súrreal isma. Fleira má nefna sem andstætt er þeirri
stefnu, svo sem fágun ljóðanna. Þau eru greinilega mjög vísvituð smíð
og fáguð til hins ítrasta. Og samsetn ing bálksins er þaulhugsuð, afurð
margra ára tilrauna. Vissu lega er sá heimur sem við lít um í flestum
ljóðunum fjarri veru leika stæl ingu. Ég geri mér ljóst að samanburður á
orðlist og myndlist er hæpinn en sé Tíminn og vatnið bor inn sam an við
mynd list samtímans er hann að mínum dómi mun líkari fauvisma eða
kúb isma, eða segjum myndum Þor valds Skúla sonar, en dæmi gerðum
súr real ísk um mynd verk um eða afstraktlist. Og víða í bálkinum er aug-
ljós raunsæis legur kjarni, eink um í ástar elegíunum.
Í Tímanum og vatninu tekst Steinn á hendur það hættuspil að skapa
sjálf stæðan veruleika sem minnist við þann veruleika sem við þekkjum
öll og bú um við, hann fremur orðagaldur sem við skynjum og hrífumst
af. En í öðru erindi sjöunda ljóðs setur hann sig úr kallfæri við okkar
veruleika og hug hrifin verða fátækleg; erindið er að mínum dómi óræk
sönnun þess að ljóða flokk urinn Tím inn og vatnið er ekki súrreal ískt
verk þó að margar myndir hans séu óræðar, en fleiri rök hníga að þeirri
niðurstöðu eins og hér var nefnt.
*