Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Blaðsíða 71

A k a d e m í s k t t o r f
TMM 2011 · 1 71
Reyndar má rekja slíka viðleitni allt aftur til síðari hluta 18. aldar
þegar menntamenn gerðu atlögu að því bæði í riti og á teikningum að
endurbæta torfhúsið.4
En á fyrstu áratugum 20. aldar, þegar steinsmíðatækni hafði batnað
mikið og steinsteypan var að ryðja sér til rúms, leituðu háskólamennt-
aðir arkitektar fyrirmynda í torfbænum og reyndu linnulítið í nokkra
áratugi að skapa „nútímahús“ sem framlengingu á þjóðlegu byggingar-
hefðinni. Ástæðurnar voru vafalítið af tvennum toga, sem þó má ef
til vill rekja til einnar og sömu rótar: Í fyrsta lagi hafði torfbærinn þá
þegar fengið táknræna merkingu um þjóðleg gildi. Burstabærinn, ein af
seinustu þróunarmyndum torfbæjarins, var táknmynd íslenskra híbýla
og íslenskrar menningar.
Í öðru lagi hafði torfbærinn fagurfræðilegt gildi í hugum lærðra jafnt
sem leikra. Torfbærinn var samvaxinn landslaginu bæði í eiginlegri
merkingu og yfirfærðri og á tímum rómantíkur var burstabærinn og
náttúrleg fegurð landsins tvær birtingarmyndir á einum og sama menn-
ingarlegum bakgrunni þjóðarinnar.
Það er því miklu nær sanni að segja að íslendingar hafi rembst við
að halda í torfhúsahefðina af fagurfræðilegri ástríðu, þrátt fyrir galla
torfsins sem byggingarefnis, heldur en að þeir hafi hafnað torfinu af
fagurfræðilegum ástæðum eins og Sigurjón heldur fram.
Enn í dag leita arkitektar fyrirmynda í torfhúsaarfinum og stundum
hefur tekist afar vel til. Þessi dæmi eru hins vegar sorglega fá og æskilegt
væri að mínu mati að íslenskir húsagerðarmeistarar legðu allir sem einn
meiri alúð við að fella byggingar sínar að staðháttum og létu alþjóðlega
tískustrauma ekki villa sér sýn. Reynsla heillar aldar hefur sýnt að það
gerist ekki sjálfkrafa eins og raunin var á þeim tíma þegar torfið var
helsta byggingarefnið.
Í grein sinni verður Sigurjóni tíðrætt um einkafyrirtæki sem nefnist
Íslenski bærinn.
Teikning Guðjóns Samúelssonar frá því um 1925 að nýjum húsum í Reykholti.