Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Blaðsíða 97

N o k k r a r a t h u g a s e m d i r v i ð b ó k Þ ó r s W h i t e h e a d
TMM 2011 · 1 97
son: Kæru félagar 1999, bls. 51–52). Að skipa íslenskum nemendum frá
herlausu landi, sem ekkert göngulag kunnu nema þúfnaganginn, í her-
þjálfun með mönnum sem gegnt höfðu herskyldu í sínum heimalöndum
getur vart hafa komið til greina.
Við skulum því skoða málið nánar út frá þeim upplýsingum sem fyrir
liggja.
1. Hvorki Benjamín Eiríksson né Stefán Pétursson, sem voru við nám
í Moskvu á fjórða áratugnum, nefna eigin dvöl eða dvöl annarra
Íslendinga í þjálfunarbúðum Rauða hersins (Sovét-Ísland óskalandið,
bls. 97 og 98). Þeir gerðust þó báðir mjög harðir andstæðingar sinna
fyrri pólitísku félaga rétt eftir heimkomuna frá Moskvu eða meðan á
náminu stóð. Þór Whitehead hefur reyndar eftir Stefáni „að herfræði og
heræfingar“ hafi verið fastur liður í náminu en þau orð bæta engu við
aðra vitneskju sem fyrir liggur um nám í bóklegri herfræði, marséringar
og iðkun þeirrar íþróttar að skjóta í mark. Hefðu „heræfingarnar“ sem
Stefán nefnir gengið út á eitthvað annað og meira er í raun óhugsandi að
hann hefði leynt því í samtölum sínum við Þór Whitehead um 1980.
2. Andrés Straumland var nemandi í Leninskólanum veturinn 1930–1931.
Ýmis gögn Andrésar frá veru hans í Moskvu hafa varðveist, þar á meðal
dagbók frá haustinu 1930 og önnur frá vorinu 1931 (Sovét-Ísland óska-
landið, bls. 98–99. Ennfremur Jón Ólafsson: Kæru félagar 1999, 65–67 og
Árni Snævarr og Valur Ingimundarson: Liðsmenn Moskvu 1992, 48–50).
Skömmu eftir komuna til Moskvu sótti Andrés tíma í „meðhöndlun
vopna“ og má ætla að þar sé átt við hina bóklegu herfræði sem fyrr var
getið eða skotæfingarnar. Dagbók Andrésar frá vorinu 1931 ber með sér
að þegar prófum í skólanum lauk, voru hann og fleiri nemendur „sendir
út á sovésku landsbyggðina til að kynna sér uppbyggingu sósíalismans af
eigin raun“ (Árni Snævarr og Valur Ingimundarson: Liðsmenn Moskvu
1992, 49) en þjálfunarbúðir Rauða hersins koma þar hvergi við sögu.
3. Einn íslensku námsmannanna í Moskvu var Helgi Guðlaugsson
og var hann nemandi í Vesturháskólanum veturinn 1931–1932. Þegar
við hann var rætt á hans efri árum hafði hann sömu sögu að segja og
Benjamín Eiríksson, að nemendur hefðu verið látnir æfa sig í að skjóta í
mark með skammbyssu í stórri skólabyggingu. Helgi gerði lítið úr sínu
„hernaðarnámi“ og sagði allt tal um heræfingar í Leninskólanum vera
uppspuna (Sovét-Ísland óskalandið, bls. 98).