Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Blaðsíða 96

K j a r t a n Ó l a f s s o n
96 TMM 2011 · 1
4. Stríðsundirbúningur burgeisaríkja.
5. Reynsla Rauða hersins og borgarastríðið [í Rússlandi].
Við einn af þessum fimm liðum, skotfimina, er tekið fram að námið
hafi verið bæði bóklegt og verklegt sem kemur heim við það sem fyrr var
sagt um æfingar í að skjóta í mark. Að þessarar tvískiptingar í bóklegt
og verklegt er aðeins getið þarna en ekki við hina liðina segir okkur að
aðrir þættir herfræðinámsins hafa aðeins verið bóklegir, það er fræðileg
umfjöllun. Slíka „bóklega herfræði“, sem viðfangsefni inni í kennslu-
stofu, væri líka hægt að kenna í bréfaskóla og ærið breitt bil þaðan yfir
í verklega þjálfun atvinnuhermanna eða herskyldra ungmenna hinna
ýmsu ríkja fyrr og síðar. Svo virðist sem Þór Whitehead geri hins vegar
nær engan greinarmun á þessu tvennu í ofurkappi sínu við að telja
lesendum trú um að íslensku námsmennirnir hafi fengið „þjálfun í
hernaði í Moskvu“.
Norski sagnfræðingurinn Ole Martin Rønning greinir frá því í
doktorsritgerð sinni frá árinu 2010 að ýmsir nemendur Komintern-
skólanna hafi að námi loknu farið til skammtímadvalar í þjálfunarbúðum
Rauða hersins og tekur dæmi af breskum hópi sem var þar í tvær
vikur árið 1936 (sjá Ole Martin Rønning: Stalins elever. Kominterns
kaderskoler og Norges Kommunistiske Parti 1926–1949, bls. 89–91). Um
þetta vitnar Þór Whitehead í Rønning (Sovét-Ísland óskalandið, bls.
96–97) en sleppir að geta mikilvægra ábendinga hans hvað dvölina
í þjálfunarbúðunum varðar. Rønning tekur nefnilega fram að svo
stutt viðdvöl í búðunum, aðeins tvær vikur, hafi alls ekki dugað til
neins sem kalla mætti raunverulega herþjálfun. Hann segir þá þjálfun
sem í boði var fyrir námsmennina í herbúðunum hafa verið mjög
veigalítinn þátt („rent marginal“) í uppfræðslu Kominternskólanna og
tilgangurinn með rekstri skólanna hreint ekki verið að ala upp herskáa
atvinnubyltingarmenn (sjá Rønning, nýnefnt rit hans, bls. 91). Enga af
þessum fróðlegu ábendingum Rønnings lætur Þór Whitehead þó svo
lítið að nefna af því að þær ganga þvert á allan hans málflutning.
En fór þá nokkur Íslendingur í þjálfunarbúðir Rauða hersins eins og
Þór vill vera láta? Þrátt fyrir sjö ára leit hefur hann enga heimild fundið
um það og flest bendir til að svo hafi ekki verið. Við skipulag námsins
í Kominternskólunum var eins og nærri má geta nokkurt tillit tekið til
þess hverjar aðstæður voru í heimalöndum hinna ýmsu hópa nemenda
og skipti þá mestu máli hvort þeir komu úr opinberum og löglegum
flokki eins og íslensku nemarnir eða úr flokkum sem höfðu verið bann-
aðir og störfuðu því aðeins sem neðanjarðarhreyfingar (Sjá Jón Ólafs-