Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Blaðsíða 139

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2011 · 1 139
Sjónarvottar: ný túlkun á síðustu skáldverkum Laxness
Í þriðja og síðasta hluta bókarinnar einbeitir Haukur sér að greiningu og
túlkun á skáldverkunum þremur og tekur hann hverja bók fyrir sig í sérkafla.
Haukur leitar í smiðju ýmissa fræðimanna við greiningu sína, svo sem bók-
menntafræðinga, æviskrifafræðinga, táknfræðinga og heimspekinga. Óhætt er
að segja að hann bregði fjölbreytilegu ljósi yfir þessi verk hvert fyrir sig auk
þess sem hann ítrekar oft sameiginlega þræði þeirra. Til að gefa nokkur dæmi
um lestur Hauks má nefna að greining hans á Kristnihaldi undir Jökli hefst á
samanburði við spæjarasögur og glæpasögur, hann greinir ástarsögueinkenni
á Guðsgjafarþulu og vísanir til Íslendingasagna og dýrlingasagna í Innansveit-
arkroniku. Í greiningu hans á Kristnihaldinu er varið nokkru rými í að ræða
sjónarhorn og það „að sjá“ og „að lesa“ (bæði þessi sagnorð geta haft margræða
merkingu). Lestur Hauks á Innansveitarkroniku snýst m.a. um könnun á sam-
spili tíma og sjónarhorna, sem og samspili sögumanns og heimilda. Þá greinir
hann „vissa eiginleika tónlistar í sjónarhornaskiptum bókarinnar“ með hlið-
sjón af skrifum Umbertos Eco (138). Umræðan um Guðsgjafarþulu snýst meðal
annars um hin „margflóknu tengsl skáldskapar og veruleika“ (172). Þá er
athyglisverð umræðan um það hvernig verkið hefur verið túlkað sem endur-
minningarit – sagnfræði fremur en skáldskapur – og í því sambandi verið
dregið fram „sönnunargagn“ í formi ljósmyndar af Laxness og Óskari Hall-
dórssyni á Ráðhústorginu í Kaupmannahöfn sem sanna á að verkið fjalli um
samband þeirra tveggja.
Í lokaorðum sínum segir Haukur meðal annars að hann hafi „stuðst við
kenningar bókmenntafræðinga sem fjallað hafa um einkenni póstmódernískra
texta og [notað þær] við greiningu skáldsagnanna þriggja“ (182). Hann ítrekar
að þetta geri hann ekki til „að setja fram þá sögulegu túlkun að Kristnihald
undir Jökli, Innansveitarkronika eða Guðsgjafarþula séu fyrstu póstmódernísku
skáldsögurnar sem komu út á Íslandi heldur til að bjóða heim nýjum lestrar-
leiðum sem slíta seinni skáldsögurnar tvær frá endurminningabókunum sem
fylgja í kjölfar þeirra“ (182). Óhætt er að segja að Hauki hafi tekist þetta ætlun-
arverk sitt ágætlega og fengur er að ýmsum tengingum hans í greiningu
skáldverkanna, t.a.m. ábendingu hans um textatengsl við verk Ludwigs Witt-
genstein (sjá s. 109–116). Óhætt er einnig að taka undir niðurlagsorðs Hauks,
að skáldskapur Halldór Laxness bjóði upp á ýmsar knýjandi spurningar sem
geri skáldskap hans „lífvænlegan því það standi upp á hvern og einn lesanda að
glíma við þær og svara þeim með sínum hætti“ (184).
Lokaorð
Hér að framan var spurt hvort ný kynslóð fræðimanna hefði fram að færa
ferska og nýja sýn á verk Halldórs Laxness. Þeirri spurningu má svara játandi
í tilviki þeirrar bókar sem hér er til umfjöllunar. Lestur hennar kveikir ýmsar
hugleiðingar sem leiða jafnvel í aðrar áttir en höfundur bókarinnar fer. Án þess