Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Blaðsíða 137

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2011 · 1 137
þeirri afstöðu sem ritdómarar taka til tiltekins verks megi kannski fyrst og
fremst sjá þeirra eigin viðhorf til skáldsagnagerðar. Hann bendir einnig á að í
viðtökum á þessum þremur skáldsögum Laxness hafi ekki verið gerð tilraun til
að tengja þær við módernisma eða nýjar stefnur í skáldsagnagerð; þær hafi
fremur verið tengdar við fyrri verk höfundar og spáð í hvernig þær falla að
fyrirframgefnum myndum þjóðarinnar af höfuðskáldi sínu.
Það fer ekki hjá því þegar maður hefur lesið fyrsta hluta bókar Hauks Ingv-
arssonar að maður leiði hugann að því hversu rýr í roðinu slík umræða yrði ef
kanna ætti viðtökusögu íslenskra skáldsagna sem komið hafa út á allra síðustu
árum. Þótt vissulega megi taka undir með Hauki að ritdómar bregði ekki síður
ljósi á ritdómarann en verkið sem fjallað er um er ljóst að sú bókmenntaum-
ræða sem fram fór í dagblöðum á sjöunda og áttunda áratug síðustu aldar er
bæði ítarlegri og vandaðri en sú takmarkaða og að stærstum hluta lélega um-
ræða sem boðið er upp á í íslenskum fjölmiðlum í dag.
Mynd af þjóðskáldi byggð á minningum og gleymsku
Athyglisverð er sú kenning Hauks að viðtalsbók Matthíasar Johannessen við
Halldór Laxness, Skeggræður í gegnum tíðina (sem kom út sama ár og Guðs-
gjafarþula, 19723) eigi stóran þátt í því hvaða mynd þjóðin hefur af Laxness.
Haukur telur að í bók Matthíasar sé dregin upp mynd af Halldóri (sem síðan
er staðfest í minningargrein Matthíasar um Laxness) sem „byggist, að því er
best verður séð, ekki aðeins á sameiginlegum minningum heldur ekki síður á
sameiginlegri gleymsku“ (63). Í túlkun Matthíasar er Halldór Laxness þjóð-
skáldið sem „lifir í verkum sínum. Þar eru krossgötur lífs og eilífðar. Þann dag
sem Íslendingar gleyma ritsnilld Halldórs Kiljans Laxness gegna þeir ekki
lengur hlutverki sínu sem þjóð“ (63, vitnað er í Morgunblaðið 10. feb. 1998).
Laxness er í túlkun Matthíasar skáld sem fylgir lífsskoðun sögupersónu sinnar
Jóns Prímusar: „Sá sem ekki lifir í skáldskap lifir ekki af hér á jörðinni“ og
þrátt fyrir að hafa ánetjast ýmsum þjóðfélagslegum straumum og stefnum hafi
hann „aldrei fest sig í gildru neinnar sérstakrar stefnu eða tízkufyrirbrigðis svo
hann gæti ekki losað sig aftur þegar honum sýndist“ (60). Segja má að Matthías
bjóði fram sátt um skáldið þar sem því eru fyrirgefin bernskubrekin og einblínt
á listrænt framlag þess. Í deilunum sem spruttu upp í kringum útgáfu Höf-
undar Íslands og ævisagna Laxness kom þó berlega í ljós að slík sátt risti ekki
djúpt.
Skáldatími: Poetískt uppgjör
Í öðrum hluta bókarinnar beinir Haukur sjónum að þeirri umdeildu bók
Skáldatíma (1963) en í stað þess að fjalla um hana sem „pólitískt uppgjör“
Laxness eins og venja er, skoðar hann bókina sem „poetískt uppgjör“ skáldsins
enda fjallar þetta greinasafn ekki síður um skáldskaparmál en stjórnmál.
Haukur fjallar hér líka almennt um þær „efasemdir um skáldsöguna sem list-