Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Blaðsíða 77

A k a d e m í s k t t o r f
TMM 2011 · 1 77
þaksúðina undir torfið til að fyrirbyggja leka og allt í einu var mögulegt
að gera vindþétta veggi án þess að þekja þá torfi. Þegar bárujárnið barst
okkur voru torfbúar ekki lengi að hefja viðleitni til að endurbæta húsin
sín með þessu undraefni. Þegar ný einangrunarefni komu á markaðinn,
glerull og steinull, sem bæði skákuðu torfinu í þessum efnum, rann
torfið sitt skeið um sinn að minnsta kosti.
Sem sagt: torfhúsamenningin var meðal annars fólgin í því að endur-
bæta byggingarmátann með þeim og efnum og þeirri þekkingu sem
voru fyrir hendi hverju sinni. Torfhúsamenningin var alls ekki fólgin
í því að endurtaka með þrælslund það sem fyrri kynslóðir höfðu gert,
heldur endurmeta, þróa og bæta eftir því sem aðstæður leyfðu.
Þessu fylgdu „gömlu mennirnir“ sem önnuðust viðhald torfhúsanna
fyrir Þjóðminjasafnið og fyrir vikið héldu húsin áfram að þróast og
breytast lítillega eins og við var að búast. Gerðar voru margvíslegar
breytingar á sumum bæjanna. Auk þess blöstu við ný og áður óþekkt
vandamál þegar hætt var að búa í bæjunum. Í Glaumbæ og á Grenjaðar-
stað voru til dæmis rafmagnsknúin loftræstikerfi sett í bæina til að bæta
fyrir það sem hvarf þegar ekki var lengur búið í þeim.
Um svipað leyti og kynslóðaskipti urðu og yngri menn sem ekki
höfðu alist upp í torfbæjunum tóku við bæði handverkinu og hinu
fræðilega hlutverki við umsjá torfbæjanna breyttist ýmislegt eins og
gefur að skilja.
Þau lögmál sem þetta starf laut áður voru að leysast upp og önnur
að koma í þeirra stað. Í vaxandi mæli var farið að nálgast viðhald þessa
menningararfs sem „akademískt“ viðfangsefni sem bæði hafði kosti og
galla í för með sér.
Full ástæða var – og er líka nú – til þess að gagnrýna margt í því
starfi sem fram fer á vegum Þjóðminjasafnsins. Margt hefði mátt gera
betur. En hafa verður í huga að sú gagnrýni sem beinist að löngu liðnum
atburðum er annars eðlis en sú sem beinist að samtímanum. Forsendur
breytast og vonandi er ástæða til að ætlast til þess að framfarir geti orðið
á þessu sviði eins og mörgum öðrum.
Á stuttu tímabili um aldamótin 2000 þegar ég var ábyrgur fyrir því
sem þá kallaðist útiminjasvið Þjóðminjasafnsins lögðum við samstarfs-
menn mínir mikla áherslu á að handverksmenn og fræðimenn safnsins
ynnu saman að öllum endurbótum og viðhaldsverkum á torfhúsunum.
Við leituðumst við að ræða og brjóta til mergjar þau álitamál sem við
vorum að fást við. Ákvarðanir um í hvaða endurbætur og endurbygg-
ingar skyldi ráðist voru teknar eftir samræður og gagnrýna yfirvegun
á því hvar hagsmunir minjavörslunnar lægju. Fræðingar unnu með