Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Blaðsíða 87

N o k k r a r a t h u g a s e m d i r v i ð b ó k Þ ó r s W h i t e h e a d
TMM 2011 · 1 87
svara spurningum setudómara og voru færðir í fangelsi upp á vatn og
brauð en sleppt eftir nokkra daga.
Á fjölmennum kvöldfundi, sama dag og þessi bardagi var háður, var
að undirlagi Kommúnistaflokksins ákveðið að koma á fót Varnarliði
verkalýðsins og segir Þór Whitehead að í því hafi verið 60–80 menn
(Sovét-Ísland óskalandið, bls. 166–170) og má gera ráð fyrir að þeir
hafi nær allir verið áhangandi Kommúnistaflokknum. Varnarliðinu
var ætlað að vera í fararbroddi í kröfugöngum, að takast á við verk-
fallsbrjóta svo og hvítliða og lögreglu ef á þyrfti að halda. Á næstu
árum varð mikilvægasta verkefni liðsins að verja kröfugöngur og fundi
Kommúnistaflokksins og verkalýðsfélaganna fyrir árásum íslenskra
nazista og tilraunum þeirra til að hleypa þess konar samkomum upp.
Á kreppuárunum milli 1930 og 1940 voru götuóeirðir mjög tíðar í
borgum nálægra landa og tengdust ærið oft baráttu hins gífurlega fjölda
atvinnuleysingja og fátækasta hluta verkafólks fyrir bættum kjörum.
Oft var lögreglu og varalögreglusveitum stjórnvalda beitt af mikilli
hörku til að berja niður andóf hinna lakast settu þjóðfélagshópa. Þegar
Varnarliði verkalýðsins var komið á fót í Reykjavík sumarið 1932 blöstu
því við erlendar fyrirmyndir sem unnt var að styðjast við. Hörðust
voru átökin í Þýskalandi þar sem nazistum hafði vaxið mjög fiskur
um hrygg. Sumarið 1932 var aðeins hálft ár í valdatöku nazistaflokks
Hitlers þar í landi en harðsnúnustu andstæðingar þýskra nazista voru
þarlendir kommúnistar. Allt hafði þetta, sem nærri má geta, sín áhrif
hér á Íslandi.
Verulegan þátt í ákvörðuninni um stofnun Varnarliðs verkalýðs-
ins átti líka sú staðreynd að í júlíslagnum, sem leiddi til stofnunar
varnarliðsins, hafði fjölmennur hópur varaliðsmanna lögreglunnar
verið búinn þungum trékylfum (Sovét-Ísland óskalandið, bls. 168, sbr.
þar bls. 141–142). Í kröfugöngum og við önnur sérstök tækifæri bar
Varnarlið verkalýðsins þaðan í frá fána á stöngum og þær mátti nota
sem barefli ef í harðbakka sló.
Og það var ekki bara Kommúnistaflokkur Íslands sem á þessum
árum kom upp einkennisbúnu liði til að verjast árásum pólitískra
andstæðinga og vera í fylkingarbrjósti á mikilvægum samkomum
viðkomandi flokks. Hið sama átti við um Alþýðuflokkinn þar sem
slíkur hópur nefndist „Samtakalið alþýðu“ (Sovét-Ísland óskalandið,
bls. 216–217) og um Sjálfstæðisflokkinn sem kom á fót einkennisbúnu
„fánaliði“ (Sovét-Ísland óskalandið, bls. 220) svo ekki sé nú minnst á
einkennisbúið „fánalið“ íslenska nazistaflokksins, sem tíðum marséraði