Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Blaðsíða 34

Þ o r s t e i n n Þ o r s t e i n s s o n
34 TMM 2011 · 1
eru nýjung í ís lensk um skáld skap er hin nýja ljóð hugsun sem þau birta,
og orða mætti svo: Ljóð skulu vera sjálf stæð og sjálf um sér nóg, hlut-
verk þeirra er ekki að reifa mál eða segja sögu heldur að leysa úr læðingi
dulmögn tungunnar og vekja hughrif. Þetta þýðir ekki að ljóðin firri sig
merkingu, nema því aðeins að merking sé skilin þeim þrönga skilningi
að hún sé það eitt sem hægt er að endur segja með öðru orðalagi og
heimfæra á okkar veruleika. Áherslur eru hins vegar breyt tar og það
verður ekki mikilvægasta hlut verk skáld skapar að flytja merk ingu.
Segja má að í Tímanum og vatninu komi saman þrír fagur fræðilegir
straumar í ljóðlist. Í fyrsta lagi kenningin um hið sjálfumnæga ljóð sem
beri tilgang sinn í sjálfu sér, og var meðal annars andóf gegn opinskárri
sjálfstjáningu í skáldskap. Í öðru lagi kenn ingin um frelsi undan eftir-
líkingu, undan veruleika stælingu, sem Steinn hefur hugsanlega einkum
úr myndlist samtímans, samanber kynni hans við Þorvald Skúlason
og þær stallsystur Nínu Tryggvadóttur og Louisu Matt híasdóttur. Og í
þriðja lagi kenningin um óröklega ræðu, óræðar myndir, sem rekja má
eftir króka leiðum til súrreal isma en ekki gætir nema í sumum ljóð anna.
Áhrif þessara strauma birtast hvarvetna í flokknum.
Ég vil þakka ritstjóra Tímaritsins og nokkrum vin konum mínum vandaðan
yfirlestur og uppörvun. Einnig Kristínu Þórarinsdóttur fyrir leyfi til að vitna í
ljóð Steins Steinars að vild.
Tilvísanir
1 “A copy of the universe is not what is required of art; one of the damned thing is ample.” Ívitnað
hjá M.H. Abrams: The Mirror and the Lamp, bls. 100.
2 Flokkurinn er til í tveimur gerðum. Sú fyrri, með þrettán ljóðum, kom út í árslok 1948 en
lokagerðin, tuttugu og eitt ljóð, í safni Steins Ferð án fyrirheits (1956) og oft síðan. Frumgerð
bálksins, Dvalið hjá djúpu vatni, samtals tíu ljóð, var tilbúin 1947 en ekki varð af útgáfu þá.
Sigfús Daðason birti hana í bók sinni um Stein árið 1987 og hún kom svo í sérútgáfu 2008 með
myndum Þorvalds Skúla sonar.
3 Guðmundur Andri Thorsson hefur lagt út af þessu kvæði Steins: „Hann kvaðst á við fjand ann
· Hugleiðingar kringum Stein Steinarr“, Andvari 2008, bls. 93–102. Hann fjallar þar m.a. um
mikilvæga vísun sem lokasetning ljóðsins felur í sér og um skáldlegt gildi úrdrátt arins í næst-
síðustu línunni.
4 Sbr. greinina „Dauði höfundarins“: „Frá sjónarhóli málvísinda er höfundurinn einungis sá
sem skrifar, rétt eins og ég er einungis sá sem segir ég; í tungumálum þekkist ‚frum lag‘ en ekki
‚persóna‘“ (« linguistiquement, l’Auteur n’est jamais rien de plus que celui qui écrit, tout comme
je n’est autre que celui qui dit je: le langage connaît un « sujet », non une « personne ». » Le
bruissement de la langue, bls. 66).
5 Góð dæmi um þær eig ind ir bálks ins eru fríljóðin nr. 7, 9 og 14, sbr. bls. 20–28.
6 Peter Carleton: „‚Tíminn og vatnið‘ í nýju ljósi“, bls. 186; Kristín Þórarinsdóttir: „Og líf mitt
stóð kyrrt eins og kringlótt smámynt“, bls. 63; Þór Stefánsson, „Tíminn og vatnið · Þór Stefáns-
son les“, bls. 113.