Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Blaðsíða 25

A ð l e s a T í m a n n o g va t n i ð
TMM 2011 · 1 25
týnd spor undir kvöldsnjó efans (9)
blátt regn hinna blævængjuðu daga (13)
gljásvart myrkrið flaug gullnum vængjum í gegnum sólskinið (16)
Merking birtist okkur líka í fasi ljóðs: hraða, hrynjandi, tóntegund, hug-
blæ, mýkt eða hörku. Og þótt ekki sé að mínum dómi hægt að tala um
heildar merkingu í Tímanum og vatninu er vissulega merking fyrir hendi
í ljóðaflokkn um.
Mun vænlegri spurning en ‚Hvað þýða ljóðin?‘, er að jafnaði ‚Hverju
miðla ljóð in?‘ Hún beinir athyglinni ekki einungis að því hvaða
merkingu ljóðin flytji heldur að þeim margvíslegu áhrifum sem þau
hafa á lesendur sína. Hún gengur út frá skáldskaparfræði og túlkunar-
fræði í senn. Of mikil áhersla hefur að mínu viti verið lögð á túlkun og
skilning á Tímanum og vatn inu en of lítil á aðferð ljóðanna og áhrifagildi
þeirra. Við töku sagan er lýsandi dæmi um það sem þýski bókmennta-
fræðingurinn Wolfgang Iser hefur kallað ‚túlk ana togstreitu‘ (e. conflict
of inter pre tation), fyrirbæri sem að hans sögn varð áber andi á sjötta og
sjöunda áratug síðustu aldar: „Fram að tilkomu nútíma bók mennta var
gengið að því vísu að textar hefðu inntak sem flytti merkingu. Túlkun
átti að opinbera merkingu textans …“.38 Heildarmerkingu texta, væri
ef til vill skýrara. Athuga semd Isers gæti veitt svar við því hversvegna
ljóðabálkur Steins hefur hlotið svo margvíslega túlkun sem raun ber
vitni: Hefðbundnar túlk unar aðferðir sem leitast við að draga fram
inntak verks duga skammt einar sér til að höndla skáldskap á borð við
Tímann og vatnið. Af þeim leiðir, eins og oft vill verða, að ljóðin lesa
túlk andann frem ur en túlk and inn ljóðin.
*
Kristín Þórarinsdóttir fer leið túlkunar fræðinnar í rannsókn sinni,
tengir bálk inn við líf skáldsins og líðan og les úr honum merkingu í
samræmi við það. Um loka gerðina skrifar hún meðal annars:
[Í ljóðunum má sjá] ferð einstaklings úr myrkri og vonleysi til jafnvægis og upp-
styttu eða jafnvel upprisu. Þetta tel ég vera þungamiðju í öllu verkinu. (bls. 59)
Kristín býr yfir mikilli þekkingu á lífi Steins á yrkingarárum Tímans og
vatns ins, og skýringar hennar eru merkara framlag til túlkunar ljóðanna
en svo að þeim verði gerð verðug skil hér. Þær heppnast þó ekki fyllilega
að mínum dómi; ég tel að for sendur þær séu hæpnar sem Krist ín gefur
sér fyrir skilningi sínum á bálk inum og þeim breyt ingum sem Steinn
gerði á hon um milli fyrri og seinni gerðar. Ein helsta kenn ing Kristínar