Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Blaðsíða 93

N o k k r a r a t h u g a s e m d i r v i ð b ó k Þ ó r s W h i t e h e a d
TMM 2011 · 1 93
öskuhaug sögunnar, sömu leið og þrælahaldinu til forna og bændaánauð
lénsskipulagsins. Kall tímans var, í hugum ungra kommúnista, að brjóta
ofurvald fjölþjóðlegra auðhringa yfir auðlindum jarðarinnar og arð-
inum af þeim á bak aftur og draga hinn rauða fána verkalýðsins að hún
sem víðast til marks um umskiptin.
Hjá ungu Íslendingunum, sem fóru til náms í Sovétríkjunum á
þessum árum, jaðraði hugsjónaákafinn stundum við trúarhita þótt þau
væru prýðilega jarðbundin og raunsæ á allar aðstæður. Af stjórnendum
skólanna og þeirra yfirboðurum var til þess ætlast að unga fólkið héldi
sig á „réttri“ pólitískri línu og fyrirmælum að ofan bar að hlýða. Gott
er til þess að vita að hinir ungu landar okkar í Moskvu áttu þó engu
að síður til að taka heilbrigða skynsemi fram yfir tilskipanir að ofan.
Dæmi um þetta er framganga Þóroddar Guðmundssonar frá Siglufirði,
sem síðar var lengi bæjarfulltrúi þar og alþingismaður um skeið. Sum-
arið 1931 var hann sendur frá Moskvu í fiskimannaþorp norður á
Kolaskaga og átti, ásamt tveimur Norðmönnum, að leggja lokahönd á
samyrkjuvæðingu smábátaútgerðarinnar þar. Þarna lenti Þóroddur í
hörðum deilum við Norðmennina tvo sem í einu og öllu vildu fara eftir
bókstaf fyrirmælanna. Svo fór að Norðmennirnir kærðu Þórodd fyrir
stjórnendum Norðurlandadeildar skólans, meðal annars fyrir að hafa
„æst fiskimennina upp í að neita að taka við frosinni beitu“ og komist
svo að orði um flokksfélagana í þorpinu á Kolaskaga að þeir væru „asnar
og skildu ekkert“. Hjá skólanum fékk Þóroddur vægar ákúrur fyrir en
þeir sem kærðu hann aðrar þyngri fyrir að hafa starfað „vélrænt“ (Sjá
Jón Ólafsson: Kæru félagar 1999, 67–72).
Á fyrstu árunum eftir rússnesku byltinguna 1917 og fram yfir 1920
gerðu stjórnendur Sovétríkjanna sér vonir um að kommúnistar næðu að
brjótast til valda í fleiri Evrópuríkjum og stuðluðu að því að svo mætti
verða. Um 1930, þegar fyrstu íslensku námsmennirnir komu til Moskvu,
var þetta hins vegar liðin tíð og allt snerist um að byggja upp „sósíalisma“
í einu landi undir formerkjum „alræðis öreiganna“. Tilgangurinn með
starfrækslu skólanna, sem Komintern rak í Moskvu fyrir námsmenn frá
Vestur-Evrópu og víðar að, var því alls ekki sá að búa þá undir valdatöku
með byltingu í sínum heimalöndum. Aftur á móti var þessum mennta-
stofnunum ætlað að efla trú nemendanna á Sovétríkin og stjórnar-
hætti Stalins í þeirri von að við heimkomuna myndu þeir leitast við
að tryggja að kommúnistaflokkarnir í heimalöndum þeirra löguðu sig
að fyrirmynd sovéska Kommúnistaflokksins (sjá Ole Martin Rønning:
Stalins elever: Kominterns kaderskoler og Norges Kommunistiske Parti
1926–1949, bls. 69–94, doktorsritgerð Osló 2010).