Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Síða 129

Í s l a n d s v i n a m i n n s t
TMM 2011 · 3 129
Wagner, menntamenn og
klisjurnar
Ekki er hægt að segja skilið við Wagner
og afkomendur hans án þess að minnast
á það að um allan heim hafa margir
„upplýstir“ menntamenn étið upp nei-
kvæðar klisjur um hann, hver eftir
öðrum, og rætt um Wagner og verk
hans í stíl æsifréttamennsku. Wagner
hefur verið eignað það að vera e.k. spor-
göngumaður Hitlers, sem vissulega dáði
verk Wagners, en varla gat Wagner gert
að því! Bent hefur verið á þjóðernis-
kennd Wagners til að gera lítið úr
honum, en þá má benda á að sú var af
svipuðum toga og þeirra Fjölnismanna á
Íslandi á sama tíma og tíðkaðist víða um
lönd, alveg eins og andgyðingleg viðhorf
Wagners, en slík viðhorf voru þá
útbreidd um alla Evrópu og höfðu lengi
verið, eins og t.d. kemur fram í verkum
Shakespeares.
Nei, Richard Wagner var þvert á móti
í æsku róttækur vinstrimaður og fyrir
það gerður útlægur um margra ára
skeið. Síðar hætti hann að trúa því að
stjórnmál gætu leyst vanda mannsins;
hann leit á listina sem einustu von
mannsins til að skilja sjálfan sig og lifa í
sátt við líf sitt. Wagner samdi höfuðverk
sitt, Niflungahringinn, í anda forn-
grikkja að formi til, en að innihaldi til
að koma þeim boðskap á framfæri að
auður og völd spilli manninum; – eina
leið mannsins til að lifa af sé að ganga
vegi ástarinnar. „All you need is love“
sagði Wagner löngu á undan hippum og
bítlum alveg eins og hann var langt á
undan Freud að uppgötva tilvist undir-
vitundar mannsins. Wagner var án efa
víðlesnasti listamaður sem uppi hefur
verið, síleitandi að kjarna mannlegrar
tilveru, ekki ósvipaður Halldóri Laxness
enda áttu þeir mjög margt sameiginlegt,
en það væri efni í heila grein.
Í verkum sínum vildi Wagner sameina
þá þrjá þætti, sem hann taldi líklegasta
til að koma boðskap sínum sem skýrast
til skila á listrænan hátt á leiksviði.
Þessir þættir voru mannlegi þátturinn,
sem fram kom í leik og fasi listamann-
anna, orðin og hugsunin, sem fram
komu í textanum, og svo hið tilfinninga-
lega, – það sem enginn getur sagt berum
orðum en litar þó og undirstrikar allt
annað í lífinu, en það gerist með sjálfri
tónlistinni. „Gesamtkunstwerk“ kallaði
Wagner þetta, – þ.e. samþætting allra
listgreina.
Þeir sem hæst kalla niður til Wagners
með klisjum sínum eru oftast þeir sem
aldrei hafa kynnt sér verk Wagners, bara
lesið frasana annars staðar án þess að
mynda sér sjálfstæða skoðun með því að
skoða innihaldið. Það er nefnilega svo
miklu einfaldara og æsilegra að tala um
Wagner og Hitler og gyðinga og svoleið-
is en að kynna sér hin löngu, flóknu og
undursamlegu verk Wagners. En fyrir
þá sem því nenna er það þess virði, –
enginn kemur samur maður af þeim
fundi. Orðum mínum til marks vil ég
benda á þann mann, sem ég hef litið upp
til sem eins hins best samsetta Íslend-
ings, sem ég hef kynnst. Í honum fólst
mannleg auðmýkt, viska og listræn æð
af því tagi, sem fágætt er að kynnast í
einum einstaklingi, hann var sannkall-
aður intellektúal og listamaður í einum
og sama manninum og einstaklega góð-
gjarn þar að auki. Hér á ég auðvitað við
vin minn, Þorstein Gylfason heitinn, en
hann var einlægur aðdáandi Richards
Wagner og verka hans og átti framlag
hans drjúgan þátt í hinni vel heppnuðu
sýningu okkar á „Litla-Hringnum“
1994.
Áfram Wagner – takk, Wolfgang!