Tímarit Máls og menningar - 01.11.2011, Blaðsíða 11

Ve k j u m e k k i s o fa n d i d r e k a
TMM 2011 · 4 11
að horfast í augu við sérhverjar þær kringumstæður sem ógnað geta
neyslunni. Í slíku umhverfi vekja kröfur um hófsemi upp tilfinningu um
vanefni, en eins og ég hef áður bent á fylgja alls kyns áfellisdómar hug­
myndum um niðurskurð eða ,fátæktarbrag‘ í kapítalískum ríkjum.11
Neysla sem trúarleg innræting
Vandinn snýst ekki síst um það að hagvaxtarkrafan og neysluhyggjan
hafa nánast trúarlegar skírskotanir í huga Vesturlandabúa eftir aldalanga
innrætingu. Kristindómurinn hafði mikil áhrif á hugmyndir Adams
Smith og kenningar um frjálsa verslun, en hún átti að vera samræmanleg
vilja Guðs.12 Þó að iðulega sé reynt að fela þennan trúarlega þátt, eða
klæða hann í röklegan búning, birtist hann stundum ómengaður eins
og sannaðist nýverið hér á landi þegar bók Jays W. Richards, Peningar,
græðgi og Guð var gefin út, en þýðingin var kostuð af hópi íslenskra
íhalds­ og frjálshyggjumanna fyrir tilstilli Skafta Harðarsonar.13 Í bók
sinni setur Richards fram þá skoðun að uppspretta efnislegs auðs sé
andleg; auður verði til „með því að veita sköpunarkrafti okkar frelsi
til að blómstra innan ramma frjáls markaðar sem byggður er á grunni
laga og sterku siðferði“.14 Af þessum sökum þrjóti hráefni aldrei. Nýjar
náttúrulegar auðlindir finnist alltaf vegna þess að tækninni við að ná
til þeirra fleygi fram og það sem er mikilvægara: nýir orkugjafar komi
í stað gamalla þegar nauðsyn krefji. Þannig hafi hvalaolíu verið skipt
út fyrir steinolíu og þaðan farið yfir í jarðolíu, rétt eins og kolanotkun
stöðvaði skógareyðingu á Bretlandi á nítjándu öld. Nánast sé útilokað
að spá um hvað leysi olíuna af hólmi en Richards efast ekki um að nýir
orkugjafar taki smám saman við af gömlum á nýrri öld.15 „Maðurinn,
ekki efnið, er hin sanna auðlind“, segir hann: hann hafi getu til þess að
„umbreyta auðlindum og skapa nýjar“.16
Það er í þessu samhengi sem tilsvör Ari Fleischer á fréttamannafundi
í maí 2001 í Hvíta húsinu verða einvörðungu skilin, en hann lýsti yfir
nánast helgum rétti Bandaríkjamanna til þess að nýta auðlindir jarðar
án nokkurra ytri takmarkana, annarra en þeirra sem markaðurinn
setur.17 Fleischer, sem var á þessum tíma fréttafulltrúi George W. Bush
Bandaríkjaforseta, var spurður á blaðamannafundi um það orkubruðl
sem einkenndi bandarískan lífsstíl og hvort ekki væri brýnt fyrir
Bandaríkjamenn að breyta hegðun sinni í ljósi þess að hvergi á byggðu
bóli væri sóað meiru hlutfallslega en þar í landi. Svar Fleischers gat vart
verið skýrara: „Það kemur ekki til greina. Forsetinn lítur svo á að þetta
snúist um amerískan lífsstíl og að það eigi að vera markmið stjórnvalda