Tímarit Máls og menningar - 01.11.2011, Blaðsíða 135

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2011 · 4 135
söguritum þeirra og rithöfundatölum.
Magnús Jónsson guðfræðiprófessor
skrifaði um Hallgrím á fyrri hluta 20.
aldar og Margrét Eggertsdóttir í byrjun
21. aldar, svo nokkuð sé nefnt.2 Ekkert
hefur þó verið skrifað um æsku Hall­
gríms og uppvöxt, enda litlar sem engar
heimildir til um það efni. Stein unn
Jóhannesdóttir ræðst í það verkefni að
gera sögulega skáldsögu um æskuár
Hall gríms, eða heimildaskáldsögu eins
og hún kallar söguna, enda hefur hún
rannsakað allmargar heimildir um
fyrstu áratugi 17. aldar, og heimildir frá
þeim tíma, sem hún nýtir sér óspart í
skáld sögu sinni.
Í eftirmála skáldsögunnar, „Til lesar­
ans“, greinir Steinunn frá því hvernig
spurningar um æskuár Hallgríms hafi
tekið að leita á sig þegar hún vann að
skáldsögu um samband Hall gríms Pét­
urssonar og Guðríðar Símonardóttur.
Hún fór að velta því fyrir sér hvað hafi
gert hann að skáldi og kemst að þeirri
niðurstöðu að um hann gildi hið sama
og mörg önnur skáld, eftir því sem
finnskar rannsóknir hafi leitt í ljós, þau
hafi haft góðan aðgang að bókum í
æsku, haft persónuleg kynni af skáldi
eða rithöfundi og orðið fyrir trámatískri
reynslu eða áfalli sem kallaði á úr­
vinnslu í frásögn (sjá bls. 381). Sýnist
henni allt þetta geta átt við um skáldið
Hall grím Pétursson.
Sagan hefst á eins konar ferðalagi,
fæðingu barns,3 og henni lýkur með því
að sama barn hleypir heimdraganum og
heldur af landi brott. Áfangastaður fyrra
ferðalagsins voru hlýjar móðurhendur
og nærandi móðurmjólk en í lok sög­
unnar sendir amma strákinn út í heim
með „hangi kjötsbragð á tungunni“ (bls.
377). Þannig mynda ferðalög og fæða
ramma um sög una af uppvaxtarárum
þjóðskáldsins, en hvort tveggja er einnig
þáttur í erfiðri lífsreynslu stráksins, og
þar með þroska hans, á þeim árum sem
sagan fjallar um. Flutningurinn úr Gröf,
frá móð ur og systkinum, var sú trámat­
íska reynsla sem mest áhrif hefur haft á
skáldið í túlkun Steinunnar, auk þess
sem ferðalög bæði Hallgríms sjálfs,
föður hans og annarra sem við sögu
koma enda oft með ósköpum, drukknun
og slysförum. Matur kemur oft við sögu
(sem eðlilegt getur talist í samfélagi þar
sem matur var tíðum af skornum
skammti) og hefur stundum áhrif á
tilfinninga líf stráksins; opinberar jafn­
framt fyrir lesendum djúpan söknuðinn
eftir móðurinni. Þegar hann heimsæk ir
Margréti, móður Kristjáns vinar síns á
Hólum, í fyrsta sinn og fær að borða
graut með eplavíni sem er „ættað úr
sjálfum aldingarðinum Eden“ og saltan
síðubita, sem hann nagaði „þangað til
ekkert var eftir nema sleikt beinin“, veit­
ir maturinn honum unað og slær á
heimþrá og söknuð eftir móður og
systkinum. „Það fór um hann sælu­
kennd við að horfa á þessa konu …
Hallgrími fannst hann vera um það bil
að eignast hlutdeild í öllu því sem Krist­
ján átti. Jafnvel móður hans, systur og
bróður“ (bls. 110–111). Margrét og
fjölskyld an í brytabænum ganga honum
í fjölskyldustað upp að vissu marki. Um
nóttina eftir veisluna góðu dreymir
hann mömmu sína og eplagrautinn
(móðurmjólkina) en í draumnum breyt­
ist mamm an skyndilega í Margréti.
Adam var þó ekki lengi í Paradís, viku
síðar er honum kippt niður á jörðina
þegar hann fréttir af drukknun unnusta
frænku sinnar, einmitt þegar hann er að
gæða sér á súpu hjá Margréti. Hann
missir lystina á súpunni (bls. 113).
Brytafjölskyldan getur aldrei fullkom­
lega komið í stað móður og systkina.
Grautarsletta Halldóru biskupsdóttur
er þó sá matur sem veldur mestum
straum hvörfum í lífi söguhetjunnar.