Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.11.2011, Blaðsíða 62

Tímarit Máls og menningar - 01.11.2011, Blaðsíða 62
J ó n B a l d v i n H a n n i b a l s s o n 62 TMM 2011 · 4 ing á umbætur, sem snúast um jafnari tekjuskiptingu. Slíkar umbætur draga úr hvatanum sem knýr áfram gróðavon kapítalistanna, sem sjálf var undir­ rót vaxandi ójafnaðar. Nauðsyn jafnari tekjuskiptingar og félagslegra úrræða á vegum ríkisins verður í leiðinni að tæki til að leiðrétta öfgar markaðskerfisins. Í Bandaríkjunum gerðist þetta á u.þ.b. hálfri öld í aðdraganda seinni heimstyrj­ aldarinnar. Það var ekki fyrr en öflug millistétt lét til sín taka pólitískt og knúði fram umbætur með löggjöf, reglusetningu og ströngum viðurlögum við spill­ ingarbrotum, sem það tókst að sníða af verstu öfgar laissez-faire kapítalismans. Hin alþjóðlega fjármálakreppa, sem nú geisar, þar sem skattgreiðendur með atbeina ríkisvaldsins hafa verið látnir borga skuldir banka og fjár­ málastofnana, vekur einmitt upp alvarlegar spurningar um lögmæti spilavítiskapítalisma af þessu tagi. Í þessu samhengi er gagnlegt að íhuga hinn óskráða þjóðfélagssáttmála (e. social-contract), sem þrátt fyrir allt liggur til grundvallar kapítalísku þjóðfélagi. Það er enginn að tala um algeran jöfnuð. Flest upplifum við það á æviferlinum að einstaklingarnir eru eins ólíkir og þeir eru margir. Það kennir okkur að meta fjölbreytni mannlegrar tilveru. Það vefst fyrir fæstum að viðurkenna að frumkvæði einstaklingsins og dugnaður, ein­ stakir hæfileikar og skapandi uppfinningar, verðskulda réttláta umbun. Flest okkar eru tilbúin að samþykkja allnokkurn ójöfnuð í tekju­ og eignaskiptingu, svo lengi sem það er réttlætt með viljanum til að taka áhættu og að taka afleiðingum gerða sinna. Svo lengi sem þeir, sem vilja hámarka gróða sinn, taka áhættu fyrir eigin reikning og færast ekki undan því að bera sjálfir tapið; svo lengi sem fjármagnseigendur fara að settum leikreglum og borga skatta sína og skyldur til samfélagsins (í stað þess að fela illa fenginn auð í skattaskjólum) og sækjast ekki eftir forrétt­ indum í krafti auðs og áhrifa – svo lengi sem þetta stenst – má segja, að þjóðfélagssáttmálinn haldi. Ef hins vegar almenningi er stillt upp við vegg frammi fyrir orðnum hlut, þannig að hagnaður góðærisins sé einkavæddur, en skuldir krepp- unnar þjóðnýttar – þá er sjálfur þjóðfélagssáttmálinn rofinn; lögmæti kapítalismans er þar með farið veg allrar veraldar. „Vont er þeirra ránglæti, verra er þeirra réttlæti,“ sagði Jón Hreggviðsson í Íslandsklukkunni. Í sjávarbyggðunum við norðanvert Atlantshaf, þar sem menn hætta lífi sínu á hafi úti á degi hverjum í stríði við óblíð náttúruöfl, hefur það löngum þótt gott og gilt, að skipstjórinn fengi þrjá hluti á móti einum hlut hásetans. Þessi tekjumunur hefur hingað til þótt nægur hvati fyrir metnaðarfullan sjómann til að ná stöðu karlsins í brúnni. Getur nokkur maður axlað þyngri ábyrgð en þá að bera ábyrgð á lífi og limum félaga sinna? Hvers virði er eitt líf?
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.