Tímarit Máls og menningar - 01.11.2011, Blaðsíða 125

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2011 · 4 125
Bjarni treystir sér ekki til að yfirgefa
land sitt og búskapinn, þótt Helga biðji
hann um það. Meginástríðurnar í lífi
hans fara ekki saman, því hefðbundið líf
sauðfjárbóndans á allt fram undir það
síðasta sterkari ítök í honum en ástin.
„En viljinn til þín var í holdi mínu“ (bls.
69) segir Bjarni eigi að síður. Alla ævi
hefur hann talið sig bundinn Helgu
vegna ástríðu sinnar, ástríðu sem í hans
augum var ekki jafn göfug og ástin á
landinu. Hann áttar sig þó seint og um
síðir á því að sá neisti ástríðunnar var
ekkert síður en önnur ást „af góðri nátt­
úru kveiktur“ (bls. 71).
Eins og Bjarni bendir á fékk Helga
„ávöxtinn af okkar blossa“ (bls. 72),
dótturina Huldu. En hún leynir fað­
erninu og Bjarni lítur á það sem dreng­
skaparmál að gera ekki kröfu til barns­
ins, þar sem slík krafa myndi óhjá­
kvæmilega kasta rýrð á mannorð Helgu.
Jörðin sem Bjarni naut í stað Helgu og
dótturinnar rennur því til systkina­
barns. Þegar upp er staðið breytti það
engu um þróun samfélagsins, um
framþróun og uppbyggingu sveitanna til
frambúðar, hvort Bjarni ræktaði sína
jörð eður ei. Þótt honum hafi – öfugt
við Bjart í Sumarhúsum – tekist að
greiða sínar skuldir fyrir fimmtugt og
lifa af varð framtíðarsýn hans undir.
Landbúnaðurinn er í sögulok ekki leng­
ur sú kjölfesta sem Bjarni trúði að hann
gæti orðið, framtíðin er í borginni. Eigi
að síður er engum blöðum um það að
fletta að borgin hefði valdið Bjarna von­
brigðum líka, þar hefði „lífsmegnið fjar­
að út“ (bls. 69) eins og hann orðar það.
Sú niðurstaða sem Bjarni kemst að
um kærleikann er nátengd því þegar
Helga bað hann að fylgja sér. Þá kom
hann að vegamótum í lífi sínu: „Vegslóð­
inn sem ég hafði gengið fram að því
greindist nú í tvennt. Ég fór þá báða. Og
hvorugan þó. Í þeim skilningi að ég gekk
annan þeirra – en hafði huga minn allan
hinum megin. Hjá þér.“ (Bls. 82.) Það er
ekki fyrr en Bjarni kennir nálægðar
dauðans að hann treystir sér til að viður­
kenna að ástríðan fór líklega saman við
kærleikann eftir allt saman – en þá er
Helga látin fyrir löngu. Svar hans við
bréfi hennar kemur því of seint þótt það
sé bæði ítarlegt, einlægt og fallegt.
*
Í raun er Bjarni líkt og Bjartur forðum
svo mikill gallagripur á tilfinningasvið­
inu að lesandinn á tiltölulega auðvelt
með að skilja þvergirðingsháttinn, stolt­
ið og trúmennskuna gagnvart jörðinni.
Samúðin er af sama toga og með Bjarti
sem að lokum hverfur í faðm heiðarinn­
ar til að heyja dauðastríðið með Ástu
Sóllilju. Söguhetja Bergsveins býr þó
ekki yfir slíkri reisn sem sést m.a. í því
að í Svari við bréfi Helgu er það til að
mynda ekki eiginkonan í verkinu sem
drepur rollu til að halda lífi og hefna sín
líkt og í Sjálfstæðu fólki, heldur hann
sjálfur, sauðfjárunnandinn. Og ástæðan
er í hans tilfelli skömm yfir að hafa
níðst á henni fremur en lífsnauðsyn.
Bjarni er bæði lítilmótlegur og kómísk­
ur á því augnabliki er hann drepur sak­
laust dýrið einungis af því hann getur
ekki horfst í augu við það sem hann
hefur sjálfur gert. Samvörunin við aðra
sem ást hans og/eða losti hefur beinst að
er augljós. Bjarna hefur ekki tekist að
gera neinni þeirra þriggja kvenna er
hann elskar nokkuð gott. Unni hefur
hann svikið og gert að óhamingjusamri
nöldurkerlingu, Helgu sveik hann líka
með vali sínu og veit eftir það lítið um
hvernig henni raunverulega reiðir af.
Huldu dóttur sína hefur hann ekki stutt
með nokkrum hætti, hún var alfarið á
forræði móður sinnar sem sá ein um að
koma henni til mennta í borginni.