Tímarit Máls og menningar - 01.11.2011, Blaðsíða 118

118 TMM 2011 · 4
Fríða Björk Ingvarsdóttir
Örlagaríkt ástleysi
Bergsveinn Birgisson: Svar við bréfi
Helgu. Bjartur. 2010
Lesendum Bergsveins Birgissonar hefur
orðið tíðrætt um stílinn í verkum hans,
enda er hann óvenjulegur, styrkur Berg­
sveins og sérstaða sem höfundar. Þjóð­
legur andi og kjarnyrt mál ræður ríkj­
um í öllum þeim þremur skáldsögum
sem Bergsveinn hefur sent frá sér.
Honum tekst á afar sannferðugan hátt
að skapa sögupersónum sínum kynngi­
magnað orðfæri sem er í senn alþýðlegt
og litað af sagnaarfinum. Segja má að
breytingar og þróun íslensks samfélags
og tungutaks undanfarna áratugi af­
hjúp ist í því hversu óvenjulegt og fram­
andi listbragð í stíl slíkt málfar er orðið
nútildags.
Það á eigi að síður einstaklega vel við
í því samhengi sem Bergsveinn velur því
og er nátengt grunnatvinnuvegum
Íslands, sjávarútvegi og landbúnaði.
Fyrsta skáldsaga Bergsveins, Landslag er
aldrei asnalegt (2003), gerist í litlu þorpi
norður við úthaf, sú síðasta, Svar við
bréfi Helgu (2010), í ótilgreindri sveit.
Og þótt sögusvið þeirrar í miðið, Hand­
bókar um hugarfar kúa (2009), sé í
borginni, er viðfangsefnið nátengt land­
búnaði, auk þess sem sagan leysist að
lokum upp í einskonar fantasíu byggða á
þjóðsagnaarfi. Fyrir Svar við bréfi Helgu
hlaut Bergsveinn sína aðra tilnefningu
til Íslensku bókmenntaverðlaunanna, en
áður hafði hann verið tilnefndur fyrir
Landslag er aldrei asnalegt, sem sætti
nokkrum tíðindum þar sem um frum­
raun hans á sviði skáldsagnagerðar var
að ræða.
Frásagnir Bergsveins af veðurfari,
landslagi og atvinnuháttum til sjávar og
sveita vísa víða með skemmtilegum
hætti í bókmenntaarfinn. Veðurfarslýs­
ingarnar minna til að mynda sumpart á
skrif Þórbergs Þórðarsonar um það efni,
en landslagslýsingar Bergveins kallast á
við sveitarómantíkera á borð við Guð­
rúnu frá Lundi, ekki síst á þeim stöðum
þar sem hegðun og umgengni við dýr
verður táknræn fyrir innri líðan sögu­
persóna. Ein frægasta persóna Guðrúnar
er Jón hreppstjóri í Dalalífi, en karl­
mennska hans kemur iðulega fram í
gegnum hestana sem hann heldur, þeir
og hann renna saman svo vart má á
milli sjá hvort Jón er meiri foli eða
hrossin. Því er líkt farið með Bjarna,
söguhetju Bergsveins í Svari við bréfi
Helgu: hann rennur saman við hrútana
í „fengitíð“ lífs síns (bls. 46). Frásagnir
af starfsháttum samsvara iðulega tíðar­
andanum úr ótal þjóðlífsþáttum og end­
urminningum fyrri tíðar eins og þær
hafa til dæmis birst okkur í safnritum
Gils Guðmundssonar.
Það eru ekki margir af kynslóð Berg­
sveins sem hafa gert sér mat úr þessum
efniviði nema í tengslum við sögulegan
skáldskap. Þessi ríka tilfinning fyrir
málfari og tíðaranda er þó fyrir hendi í
trílógíu Jóns Kalmans, Himnaríki og
helvíti, Harmur englanna og Hjarta
mannsins, en sögusviðið í þeim verkum
heyrir fortíðinni til – ólíkt verkum
Bergsveins.
*
Þegar Landslag er aldrei asnalegt kom út
D ó m a r u m b æ k u r