Tímarit Máls og menningar - 01.11.2011, Blaðsíða 72

Þ ó r a r i n n H j a r t a r s o n
72 TMM 2011 · 4
í samfélagi þar sem hjónabönd voru einkum hagsmunasamningur um
eignir og völd var þessi mikli þáttur ástarinnar róttæk hugmynd. Fyrir
föður sem skipuleggja þurfti ráðahag barna sinna var hún fyrst og
fremst varasöm og niðurrífandi. Að hið ástsjúka skáld væri af of lágum
stigum var illt, að ástin beindist að hallarfrúnni fremur en dótturinni
var síst betra.
Menn hafa fyrir löngu áttað sig á að trúbadorarnir voru endur­
reisnarmenn. Afstaða þeirra til lífsins og ljóðsins var öll húmanísk, ekki
guðhverf, megináhuginn var á einstaklingnum og einkennum hans, og
alveg sérstaklega á tilfinningalífi hans. Nietzsche hélt því beinlínis fram
að trúbadorarnir væru skaparar evrópskrar nútímamenningar. Hin
rómantíska og ástríðufulla ást væri evrópskt sérkenni sem trúbador­
arnir hefðu fundið upp, „þessir snjöllu uppfinningamenn og skaparar
ástarskáldskaparins, sem Evrópa skuldar svo margt, og raunar sjálfa sig“
(Nietzsche, Handan góðs og ills).
Rómantísk ástarþrá, riddaraleg framkoma gagnvart konum, stundum
jafnvel konudýrkun hafa fylgt evrópskum fagurbókmenntum lengi
– en ekki alla tíð. Þau birtast fyrst í trúbadoraljóðum. Það er rétt hjá
Nietzsche. Hve gagntæk hin hofmannlega bókmenntabylting var má
best sjá með því að bera hin „nýju“ hofmannlegu sagnakvæði eða
„rómönsur“ á norðurfranska svæðinu saman við eldri kappakvæðin.
Rólandskvæði er frægast kappakvæða, ort nálægt 1100 og skrifað niður
hálfri öld síðar, þ.e. á svipuðum tíma og trúbadoraljóð urðu til í suðrinu.
Róland, hermaður Karlamagnúsar, berst við Sarasena (mára) og fellur.
Konur eru í algjörum aukahlutverkum í kvæðinu. Eiginkona Rólands er
aðeins kynnt til sögunnar í stuttu innskoti undir lokin. Hún springur
þá af harmi við fréttina um fall hans, til að undirstrika hvílíkt afbragð
manna hann var, og er strax úr sögunni aftur. Tristan ellegar riddararnir
úr hring Artúrs konungs – kappar úr norðurfrönskum rómönsum,
gæddir hinum nýja hofmannlega anda frá Provence – unnu aftur á móti
helstu afrek sín undir merkjum ástarþrár til konu, sem jafnan var gift
tignarkona, og allra helst í viðurvist hennar.
Rætur trúbadoraskáldskaparins hafa verið mönnum ráðgáta af því
hann er sagður upphafspunktur en ber öll merki þess að vera háþroskuð
listgrein. Bjarni Einarsson skrifar um „hinn fyrsta trúbador“, Vilhjálm
hertoga af Akvitaníu (eða af Poitiers): „Kveðskapur hans ber öll höfuð­
einkenni skáldskaparstefnunnar og hlýtur listin því að vera töluvert
eldri.“ (Skáldasögur, Rvík 1961, bls. 8.)