Tímarit Máls og menningar - 01.11.2011, Blaðsíða 108

108 TMM 2011 · 4
Á d r e p u r
Þorsteinn Þorsteinsson
Að gefnu tilefni
Seint ætlum við Örn Ólafsson að verða
sammála um bókmenntasögu. Það hef­
ur oft komið fram og nú seinast í síðasta
hefti Tímarits Máls og menning ar.1 Þar
getur að líta reiðilestur mikinn vegna
greinar um Tímann og vatn ið sem ég
átti í febrúarheftinu.2 Orsakir reiðinnar
virðast mér þær að skilningur minn á
ljóða flokknum er annar en Arnar og að
ég vitna ekki í tiltekna grein hans.
Nú vill svo til að á Íslandi er skoðana­,
mál­ og ritfrelsi. Það er misskiln ingur að
einhver sé þess umkom inn að segja
öðrum mönnum fyrir verkum, fyrir skipa
eina kór rétta skoðun á því hvernig fjalla
beri um skáldskap. Ágreiningur um bók­
menntir er eðli legasti hlutur í heimi og
sjálfur er ég viss um að ‚endan legur‘ lest­
ur á Tím an um og vatn inu er ekki í aug­
sýn. Sem betur fer. Örn telur að sinn lest­
ur sé betri en minn og ég að minn lestur
sé betri en Arn ar. Kannski er viss hóg­
værð við hæfi þegar gildi bókmennta­
gagnrýni er metið.3
Er indi mitt í grein inni var ekki að
rekja út í hörgul viðtökusögu ljóða­
flokks ins, svo fróð leg sem hún er, eða
taka afstöðu til allra hugmynda um
hann sem ratað hafa á prent, heldur að
lýsa skiln ingi mínum á þessum ein­
stæðu ljóð um Steins sem ég hef velt fyrir
mér í meira en hálfa öld. Til þess þarf ég
ekki að biðja Örn Ólafsson eða neinn
annan um leyfi. Tímarits grein in var
ekki hugsuð sem lokuð samræða fræði­
manns við aðra fræði menn, þó framlag
þeirra væri að sjálfsögðu þáttur í um­
fjöllun minni, heldur beindi ég máli
mínu ekki síður til al mennra lesenda og
leitaðist við að draga upp heillega mynd
af ýmsum þeim álita málum sem bálk in­
um tengj ast.
Í tvenn um ‚andmælum‘ sín um að
undanförnu gerir Örn því skóna að ég sé
sífellt að skreyta mig stoln um fjöðr um,
„eigna [m]ér ann arra verk, jafnvel ómeð­
vitað“! (131).4 Sú aðdróttun kemur mér
mjög á óvart. Hann tek ur upp hanskann
fyrir Matt hías Jo hann es sen, Silju Aðal­
steinsdóttur, Svavar Sig munds son auk
sjálfs sín, sem öll eigi um sárt að binda
mín vegna. Hann nefnir meðal annars
það sem ég hef um þríhendur, ástarljóð
og liti í ljóð unum að segja og kveður það
allt gamal kunn ugt. Að sjálfsögðu fjalla
ég um þessa þætti sem aðra – án þess
væri tómt mál að tala um heildarsýn á
flokkinn – en ég leyfi mér að draga í efa
að allir sem skrifað hafa um Tímann og
vatn ið séu Erni sam mála um að ekk ert
nýtt sé í þeirri umfjöllun minni eða í
greininni yfir leitt.
Loka gerð Tímans og vatnsins er fjarri
því að vera einsleit og súr real ísk ur hatt­
ur hæfir verkinu afar illa þótt ýmsum
atriðum og jafnvel erindum svipi til þess
skáldskaparstraums.5 Ég vitnaði í bók
Arnar Kóralforspil hafsins6 þar sem
hann lýsir þeirri skoðun „að Tíminn og
vatnið sé dæmi gerður súrreal ismi“ (98).
Það er skýrasta dæmi sem sést hef ur um
þann skilning á flokkn um. Í greininni
„Upp sprettur Tím ans og vatns ins“ eru
áhersl ur Arnar nokkuð breytt ar,7 hann
telur þar að greina megi mun á ljóðum
ortum fyrir og eftir Sví þjóðar dvöl Steins
1945 og að „óræð ar líkingar og sam lík­
ing ar“ seinni ljóð anna séu „arf leifð frá
surreal ism anum“ (146). Segja má að rétt