Tímarit Máls og menningar - 01.11.2011, Blaðsíða 52

J ó n B a l d v i n H a n n i b a l s s o n
52 TMM 2011 · 4
Noregskonungur í leikinn í því skyni að stilla til friðar og koma á
lögum og reglu. En friður og stöðugleiki var dýru verði keyptur. Alþingi
varð að sverja Noregskonungi hollustueiða og beygja sig undir skatt­
lagningarvald konungs.
Sagan hafði snúist fullan hring. Þeir sem misnotuðu frelsið og skeyttu
í engu um samfélagslega ábyrgð sína, glötuðu því. Frelsi einstaklingsins
varð ekki viðhaldið til lengdar án íhlutunar og aðhalds frá (lýðræðis­
legu) ríkisvaldi. Frelsi allra varð ekki tryggt nema allir nytu jafnræðis
fyrir lögunum. Hvort tveggja þetta, lýðræðislega ábyrgt ríkisvald og
sjálfstæða dómstóla, þarf til að halda í skefjum inngróinni tilhneigingu
í mannlegu samfélagi, þess eðlis að hinir fáu kúgi hina mörgu – í skjóli
auðs eða valds. Að lokum var það ójöfnuðurinn sem eyðilagði drauminn
um frelsi og samstöðu. Það er lærdómurinn, sem dreginn verður af þess­
ari sögu.
Það er svo annað mál, að það tók Íslendinga um það bil sjö aldir að
bæta fyrir afglöp sín og endurheimta sjálfstæðið.
„Villta vestrið“ og ameríski draumurinn
Það er ótrúlega margt líkt með gamla íslenska þjóðveldinu og landnema­
þjóðfélaginu í Norður­Ameríku sem varð til nokkrum öldum síðar eftir
gríðarlega þjóðflutninga, í upphafi aðallega frá Evrópu, til fyrirheitna
landsins í vestri.
Í báðum tilvikum var fólk að flýja valdstjórn og stéttaskiptingu, þjóð­
félög þar sem erfðaaðall réð lögum og lofum og trúarofstæki kirkju­
valdsins þoldi ekki frjálsa hugsun. Í báðum tilvikum voru hælisleitendur
að leita nýrra tækifæra til að bæta efnahagslega afkomu sína og sinna í
krafti athafnafrelsis. Í báðum tilvikum var fólk reiðubúið að taka áhættu
og þola líkamlegt harðræði í leit sinni að frelsinu með vonina um frjálst
og réttlátt þjóðfélag að leiðarljósi.
Í báðum tilvikum var nóg landrými til að kasta eign sinni á og brjóta
til ræktunar. En þó var einn reginmunur á aðstæðum landnemanna.
Ameríka var ekki ónumið land. Hinir aðfluttu Evrópumenn beittu yfir­
burða vopnavaldi til að útrýma heimamönnum eða þröngva þeim með
valdi út á jaðar samfélagsins til að skapa rými fyrir sig. Og þrælahald
festist í sessi í Suðurríkjunum sem undirstaða plantekruhagkerfisins.
Það kostaði blóðuga borgarastyrjöld að halda sambandsríkinu saman
og að byrja afnám þrælahaldsins, sem náðist þó ekki fram í reynd fyrr
en á seinni hluta næstliðinnar aldar fyrir áhrif öflugrar mannrétt­
indahreyfingar.