Tímarit Máls og menningar - 01.02.2012, Side 51

K o n a f e r u n d i r va t n
TMM 2012 · 1 51
kvenna. Bók Laxness er saga um mann sem sáði í akur óvinar síns allt
sitt líf. Bók Guðrúnar er saga konu sem þráir hjarta óvinar síns allt
sitt líf. Hvort um sig eru þau Bjartur og Þóra föst í sínu þrældómskoti
og í sífellu terroríseruð af yfirburðaljómanum og græskugæskunni
sem stafar frá höfuðbólinu, Rauðsmýrarmaddömunni annarsvegar og
Lísibetu Helgadóttur hinsvegar.
Að öðru leyti eru bækurnar auðvitað gjörólíkar. Önnur er meðvituð
metafóra hins „lærða“ og þaulsiglda höfundar, hins „frjálsa karlmanns“,
tæknilega fullkomna orðfimleikamanns, sem sér hlutina í stóru sam-
hengi og getur speglað örlög smælingjanna í stórviðburðum sögunnar,
en hin rennur fram eins og bæjarlækurinn heima, sem aldrei fór neitt
nema niður hlíðina, hrein og tær alþýðufrásögn, bein útsending úr líf-
inu í inndölum Íslands, borin fram af dalvísri dóttur þeirra alls ósigldri
og alls ólærðri, auðmjúkri konu sem aldrei fór neitt nema í næsta dal,
sem aldrei gat borið sig upp við heimshöfunda og talaði við blaðamenn
eins og uppáþrengjandi símasölumenn.
Hvað er þá Guðrún frá Lundi? Er hún bókmenntir eða er hún afþrey-
ing? Að mínu mati er hún kona sem fór undir vatn.
Hún er góð sem slík en hér og þar skín á línur sem segja manni að
hæfileikinn sem henni var gefinn hafi verið stærri en sá sem hún fékk
að njóta. Af og til lyftist hún óvænt upp úr atinu þar sem hún stendur
við framvinduna eins og handsterk vinnukona sem þeytir frá sér þremur
nýjum persónum á dag og slettir í eina jarðarför í bland. Af og til
glampar á annan og enn stærri höfund.
Bls. 410:
„Ætlarðu að fara að byggja?“ spurði Magga.
„Já, auðvitað strax í vor.“ Sigurður leit til Þóru, hún drakk kaffið án þess að líta
upp eða láta það sjást, að hún heyrði, hvað þau sögðu.
„Ég hef glugga sunnan á stafninum og svo annan þarna hjá eldavélinni.“ Hann
benti á, hvar eldavélin ætti að vera. Magga horfði í sömu átt.
„Hvaða svosem umturnun er þetta í stráknum? Hefur hann ekki nema rifið
ofan af rúminu? Er ég nú aldeilis hissa“ sagði Magga og lést vera alveg forviða.
Þóra gaut hornauga til rúmsins með sama svip og krakki til brotins bolla, sem
hann hefur tekið út hirtingu fyrir.
Þetta er ótrúlega næm lýsing á einu augnaráði.
Bls. 530:
Svo var tekin stór gröf, hlaðin innan með grjóti, svo moldin hryndi ekki ofan á
kistuna litlu, sem var látin síga niður í þetta gímald, alþakin blómum, og sýndist
svo ákaflega einmana. Svo var stór tréfleki lagður yfir gröfina eins og skilrúm
milli lifandi og dauðra.