Tímarit Máls og menningar - 01.02.2012, Blaðsíða 73

L á r v i ð a r s k á l d
TMM 2012 · 1 73
eptir þeirri aðferð, má kalla hinn sögulega dóm. En svo er hin dómsaðferðin; það
má gefa henni ýms nöfn. Hún er sú, að menn dæma skáldin að eins eptir því,
hvernig þau koma fram í verkum sínum, hvernig oss finnst þau vera, án þess að
taka hið minnsta tillit til þess, á hvaða tíma þau lifðu; menn rífa þau út úr þeirra
eigin tíma. Menn leggja þá alla áherzlu á, hve fullkomin þau eru í list sinni, en
gæta ekki að, við hvað þau hafa átt að búa, hvað á undan þeim er gengið, og hvað
hefir gjört þá fullkomna.
Ef eitthvert skáld vinnur sigur á einhverjum erfiðleikum, eða kemur fram með
nýja stefnu, þá getur það haft meiri sögulega þýðingu, en yngra skáld, þó það
sé fullkomnara í listinni. Af þessu má sjá muninn á þessum tveimur dómum.
Dæmum vér þá Bjarna og Jónas sem skáld, verða dómarnir tveir, eptir því hvorri
dómsaðferðinni vér fylgjum. Eg skal eigi hér fara að dæma um þá sem skáld, því
rúmið leyfir það eigi, en þessar dómsaðferðir þurfum vér Íslendingar að athuga,
hvort sem vér dæmum um þá eða aðra.43
Án þess að segja það beinum orðum virðist Bogi telja að þótt Jónas hafi
hugsanlega verið „fullkomnari í list sinni“ en Bjarni þá hafi verk þess
síðarnefnda haft meiri bókmenntasögulega þýðingu á sínum tíma.
4
Í fyrrnefndri grein um þjóðskáldið Jónas Hallgrímsson segir Þórir
Óskarsson að Bjarni Thorarensen hafi verið fallandi stjarna á síðustu
áratugum nítjándu aldar. Vaxandi gengi Jónasar hafi aftur á móti verið
innsiglað með líkneskinu sem var afhjúpað í Reykjavík á aldarafmæli
skáldsins árið 1907. „Ef undan er skilin sjálfsmynd Bertels Thorvaldsens
sem reist var á Austurvelli 1874 var þetta í fyrsta sinn sem íslenskum
listamanni var sýndur slíkur sómi og raunar vekur athygli að fyrr var
ráðist í að gera styttu af Jónasi en þjóðhetjunni Jóni Sigurðssyni (1911)
og landnámsmanninum Ingólfi Arnarsyni (1924).“44 Þórir minnist
ekki á brjóstlíkneskið af Bjarna frá 1888 né brjóstmynd af Kristjáni
Jónssyni Fjallaskáldi sem frændi hans og alnafni, Kristján Jónasarson
umferðarsali byrjaði að safna fyrir ásamt Jakobi Gíslasyni kaupmanni á
Akureyri í kringum 1890.45 Sú söfnun varð reyndar til þess að Matthías
Jochumsson birti klausu í Lýð þar sem boðað var til samskota fyrir gerð
brjóstmyndar af Jónasi Hallgrímssyni. Jónas er þar kallaður „Íslands
mesta listaskáld á þessari öld og landsins einasta skáld í sinni tegund“.
Ekki er dregið úr ágæti þeirrar hugmyndar að reist sé minnismark um
Kristján Fjallaskáld „en ekki getum vér varist að benda á, hve miklu
nær eyfirzku fólki stæði að reisa minnismerki slíkum afbragðsmanni,
sem Jónasi“.46 Nú brá hins vegar svo við að í næsta tölublaði Lýðs birti