Tímarit Máls og menningar - 01.02.2012, Page 98

D ó m a r u m b æ k u r
98 TMM 2012 · 1
með steinkasti“ (H&H bls. 13). Höfund-
ur persónugerir þannig náttúruna sem
þann dyntótta kraft er allir eiga líf sitt
undir.
Þeir strákurinn og Bárður eru ekki
einungis saman til sjós heldur eiga trún-
að hvor annars og bera í brjósti áþekka
drauma er greina þá frá hinum sjó-
mönnunum. Vinaböndin á milli þeirra
hafa treyst vegna sameiginlegrar ástar
þeirra á orðum, löngunar til að verða
eitthvað annað og meira en þeir eru,
brjóta af sér viðjar þrældóms og fyrir-
framgefinna örlaga. Strákurinn og
Bárður deila sem sagt flestu: bókum,
hugsunum, væntingum til lífsins og
meira að segja rúmi í verbúðinni. Báðir
njóta velvildar ráðskonunnar Andreu,
eiginkonu Péturs formanns. Eins og
aðrir í áhöfninni eiga þeir allt sitt undir
Pétri formanni, hann ræður hvort og
hvenær róið er, les í náttúruna, velur
stað á fiskislóðinni, metur skýjafar og
veðrabrigði til að koma þeim heim heilu
og höldnu. Pétur er traustur og glöggur,
en einnig harður og ósveigjanlegur líkt
og kemur í ljós í samskiptum hans við
Bárð og síðar Andreu.
Þótt Himnaríki og helvíti fjalli um
vináttu stráksins og Bárðar er Bárður
samt allur strax í fyrsta hluta sögunnar.
Samkvæmt orðanna hljóðan er það ljóð
sem verður Bárði að aldurtila. Þegar
kallið í róðurinn kemur er hann með
hugann við bók sem hefur að geyma
Paradísarmissi Miltons og les fram á
síðustu stundu. Bárður „hallar bókinni
þannig að skíman af lampanum nái til
hennar, ljós sem nær að lýsa upp góða
ljóðlínu hefur áreiðanlega náð tilgangi
sínum“, (H&H bls. 33) segir um þetta
þýðingarmikla atvik í bókinni. Það býr
einstök fegurð í þessu örlagaþrungna
augnabliki. Í því er fólginn sá fyrirboði
er hrindir allri atburðarás trílógíunnar
af stað. Fegurðarþráin og fróðleiksfýsn-
in verða öllu öðru yfirsterkari og í huga
Bárðar býr þetta bókmenntaverk yfir
slíkum töfrum að honum finnst hann
verða að hafa þá með í róðurinn. Hann
er með allan hugann við að læra brot úr
verkinu utan að áður en hann fer í róð-
urinn og gleymir því stakknum sínum –
sem verður honum að aldurtila. Hann
frýs í hel í bátnum og skyndilega eru
þessar fögru ljóðlínur orðnar að feigðar-
boða: „nú kemur kvöld / og kufli steypir
/ heldur húmleitum / yfir hvaðvetna /
fylgdi þögn því“ (H&H bls. 33). Það
húmar sem sagt skyndilega og alltof
snemma í lífi Bárðar, tilgangurinn ljóss-
ins er ekki lengur að lýsa upp hugskot
hans heldur vara hann við, en orðin ást-
kæru ná ekki lengur til hans. Þögnin
breiðist yfir.
Bárður er fleirum en stráknum
harmdauði. Andrea, sem bíður þeirra í
landi verður aldrei söm, og væntanlega
heldur ekki Sigríður unnusta Bárðar,
sem veit ekki einu sinni að hann er
dáinn. Þunga sorgarinnar tekst Jóni
Kalman að skila til lesandans með örfá-
um, hnitmiðuðum dráttum. Mennirnir
taka Bárð úr bátnum, halda á honum
„og stefna upp í búð. Það er næstum
eins og jörðin svigni undan þunganum,
samt er hún hörð af frosti, grjóti og
milljónum ára, en dauður maður er svo
miklu þyngri en sá sem lifir, ljósleiftur
minninga orðið að dimmum, þungum
málmi“ (H&H bls. 88).
*
Ljóðlínur Miltons (og Jóns Þorlákssonar
frá Bægisá) búa yfir svo miklum styrk
að einungis andartaki eftir að Bárður
hefur verið lagður örendur á beitinga-
borðið er strákurinn farinn. Hann telur
sig skuldbundinn vini sínum að skila
Paradísarmissi beinustu leið til réttmæts
eiganda, Kolbeins skipstjóra í Plássinu
(sem er blindur eins og Milton). Strák-