Tímarit Máls og menningar - 01.02.2012, Blaðsíða 104

D ó m a r u m b æ k u r
104 TMM 2012 · 1
alltaf á óréttlæti og þó lífið sé hugsan-
lega fagurt þá er manneskjan ófullkom-
in“ (HE bls. 281–2).
Í upphafi Hjarta mannsins er strák-
urinn vakinn upp – nánast frá dauðum
– með kossi. Sú sem kyssir hann heitir
Álfheiður, ung kona sem eignast hefur
barn í lausaleik og vinnur fyrir sér á
Sléttueyri, þorpi sem er enn minna en
Plássið. Hún skilur heiminn á áþekkan
hátt og Geirþrúður og hefur um leið alla
burði til að láta að sér kveða. Hún bend-
ir stráknum á að ef guð hefði raunveru-
lega viljað breyta heiminum; „… hefði
hann sent dóttur sína, ekki soninn.
Dóttir Guðs hefði dregið fram það allra
versta í manninum, hún hefði verið
barin og svívirt og niðurlægð og Róm-
verjarnir nauðgað henni fyrir krossfest-
inguna. Hún hefði afhjúpað það versta í
okkur og það hefði kannski dugað til að
breyta ykkur. Þið karlmenn hefðuð ekki
komist hjá því að reyna að skilja hvað
það þýðir að vera kona, hvað við höfum
þurft að þola, hvað það þýðir að vera
alltaf undir, hvað það þýðir að fæðast
annarsflokks. En Guð skilur ekki kon-
una og sendi því son sinn“ (HM bls. 63).
Þessi sannleiksorð ber Álfheiður
fram við jarðarför konunnar sem strák-
urinn og Jens drógu yfir heiðina, á
meðan hundarnir í þorpinu taka lífið
fram yfir dauðann með því að „ríða
undir kistunni“ (HM bls. 63). Atvikið er
í senn gætt djúpvisku og húmor, skáld-
legum hálfkæringi sem minnir á Hall-
dór Laxness. Það þjónar jafnframt þeim
tilgangi að stilla Álfheiði upp sem yngri
hliðstæðu Geirþrúðar. Ef framtíð stráks-
ins var ekki endanlega ráðin af kossi
Álfheiðar, þá ræðst hún undir þessum
lestri hennar. Hann og Álfheiður hljóta
að enda saman, þótt hann átti sig reynd-
ar ekki til fullnustu alveg strax og þurfi
að flækjast svolítið fyrst til að koma
öðrum sögupersónum á viðunandi stað
í bókarlok. Enda fer það svo að í Hjarta
mannsins verða til ólíkindalegustu sam-
bönd á milli karla og kvenna, ekki síst
þegar hilla fer undir sögulok.
Geirþrúður hefur sankað undir sinn
verndarvæng fólki af ólíku sauðahúsi.
Allt á það þó sammerkt að hafa brotið af
sér einhverja fjötra hefðbundins lífs og á
þar af leiðandi í fá önnur hús að venda.
Undir hennar þaki verður til sundurleit
menningarklíka sem hugsanlega gæti
risið í borgarastétt án þess að verða
græðginni að bráð eins og þeir sem
standa með Friðriki faktor og Tryggva
verslunareiganda – manninum sem lifir
í vellystingum erlendis og kemur ein-
ungis heim einu sinni á ári til að láta
dást að sér og treysta völd sín.
Auð sinn hefur Geirþrúður eignast
með hagsmunasamböndum, í upphafi
við fyrsta eiginmann sinn, síðan við
bókasafnarann Kolbein, og loks Snorra,
sveimhugann tónelska sem á Snorra-
verslun og er í vonlausri samkeppni við
hið raunverulega auðvald Tryggvaversl-
unar. Auk þessara fjárhagslegu hags-
munaaðila eru aðrir í húsinu sem gegna
mismunandi hlutverkum svo sem Helga,
trúnaðarvinkona Geirþrúðar sem er
sigld og kann ensku, Andrea sem flúið
hefur undan Pétri formanni, Ólafía sem
leitar stundum til þeirra í ógöngum
sínum vegna drykkju eiginmanns síns,
og Einar sem líkt og Andrea og strákur-
inn flýr ofríkið í verinu. Raunar má
bæta Gísla skólastjóra við þennan hóp
því svo fer að Geirþrúður telur hann á
að giftast sér eftir að henni hafa verið
settir afarkostir af valdamönnum þorps-
ins. Giftingin þjónar hagsmunum
beggja, breski skipstjórinn hefur á þess-
um tímapunkti farist í sjóslysi svo Geir-
þrúður tekur ákvörðun um hjónaband
rétt eins og hver önnur viðskipti, því að
öðrum kosti mun hún missa allt.
Sögunni lýkur á ferðalagi þessa fríða