Tímarit Máls og menningar - 01.02.2012, Síða 105

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2012 · 1 105
hóps yfir á Vetrarströndina þar sem
Geirþrúður og Gísli eru pússuð saman.
Jafnframt kippir Helga Einari upp í til
sín en áður hafði Jens snúið til sinnar
Salvarar, Andrea tekið saman við kot-
bóndann sem missti konu sína í miðju-
bókinni, Oddur náð saman við Rakel og
meira að segja Snorri kaupmaður fundið
samhljóm með Huldu, ófríðu stúlkunni
af hótelinu. Öll þessi sambönd sem
verða til eru í sögunni merkilegur vitn-
isburður um hugrekki til að breyta
högum sínum, taka áhættu og lifa, frek-
ar en búa í einsemd eða við kúgun.
*
Enn eitt ástarsamband til viðbótar er í
burðarliðnum á þessum tímapunkti í
verkinu, en það þarf þó eina átakasenu á
hafi úti til viðbótar – vitaskuld í óveðri
– til að koma því heim og saman. Strák-
urinn lætur það eftir Kolbeini blinda að
ferja hann á litlum báti yfir á Sléttueyri
þegar allir aðrir eru í brúðkaups- og ást-
arbríma í húsi prestsins á Vetrarströnd-
inni. Ferðin hefur líka tilgang fyrir
strákinn sjálfan og enn eru það orðin
sem toga hann af stað. Á Sléttueyri
bíður nefnilega Álfheiður og vonast eftir
því að strákurinn hlýði því kalli sem
hún hefur sent honum bréfleiðis. Kol-
beinn ætlar sér þó aldrei að fara ferðina
á enda, heldur steypa sér í sjóinn með
Milton innanklæða.
Frásögnin af þessari síðustu bátsferð
er með áhrifaríkustu köflum í öllum
þessum mikla bálki Jóns Kalmans um
strákinn og ekki síðri en upphafskaflinn
með Bárði. Ef kaflinn í Himnaríki og
helvíti var hlaðinn óhugnanlegu
raunsæi, þá er sá síðari mótaður af
töfraraunsæi. Hann er ekki síður mynd-
rænn en sá fyrri og tvinnaður táknum
sem lifað hafa verkið út í gegn. Segja má
að höfundinum takist að draga alla
þræði sögu sinnar saman; hugleiðingar
um hafið, um dauðann, um fallvaltleik-
ann, lærdóminn, hamingjuna og ekki
síst orðin. Tilfinningaríku hinsta bréfi
móður stráksins er loks teflt fram í
heild. Það endar á ákalli: „Lifðu, eins og
þú getur, lifðu!“ (HM bls. 370), sem loks
skýrir ákafan lífsvilja stráksins í gegn-
um allar þær hremmingar sem honum
hafa mætt. Ósk móðurinnar virðist þó
ekki eiga að rætast, því það sem strákur-
inn óttast mest, að drukkna eins og
pabbi sinn, virðist skyndilega ætla að
verða að veruleika. Kolbeinn er svo
klaufskur við að steypa sér útbyrðis að
hann hvolfir bátskelinni svo þeir lenda
báðir í sjónum.
Í þessum bókmenntalega óði til sjó-
manna fortíðar, sem trílógían um strák-
inn vissulega er, kemur nokkrum sinn-
um fram sú undarlega staðreynd að
íslenskir sjómenn um aldamótin 1900
kunnu ekki að synda. Og það kann
strákurinn ekki heldur og er því bjarg-
arlaus í hafinu. Þá kemur aftur til kasta
Álfheiðar, stúlkunnar sem kyssti hann
til lífsins í læknishúsinu, því hún er
flugsynd. Hún hefur fylgst með bátnum,
beðið hans, og nær að draga strákinn úr
hrammi hafsins inn í hellisskúta í
sjávar klöpp.
*
Það fer vel á því að höfundur gefi ekki
upp hvort sú ástarstund er þau njóta þar
strákurinn og stelpan er þeirra síðasta;
óljóst er hvort hafið mun taka þau með
sér eða þyrma þeim. ýmis björt teikn
hvað það varðar eru á lofti frá höfund-
arins hendi ef taka má mark á vísunum í
bókmenntaarfinn. Álfheiður nútímaleg
stúlka og því ekki fisjað saman frekar en
öðrum kvenpersónum sem kunna að
synda í bókmenntasögunni. Sund hefur
í sögum kvenna ýmist verið tákn frelsis
þeirra eða hæfileikans til að lifa af.
Nægir að nefna Ednu, söguhetju Kate