Tímarit Máls og menningar - 01.02.2012, Page 131

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2012 · 1 131
sem hún misskilur mig eða reynir að
sýna mér óvirðingu“ (160). Það eru þessi
viðhorf Elíasar, sem mætti bæði kalla
kristileg og búddísk ef menn vilja – eða
þá kenna við „heimspeki ömmunnar“ í
íslenskum bókmenntum, sem mæla með
honum sem persónu og vini. Og gera
hann um leið sem mann og rithöfund
varnarlausan í hörðum heimi frekju-
hunda eins og þeirra frænda Þórðar og
Ragnars, sem eru því vanastir að fara
sínu fram, hvað sem hver segir.
Í öðru lagi: vera má að hans eigin
sjálfsgagnrýni hafi ráðið miklu um að
Elías „greip um kverkarnar á eigin
söng“ eins og rússneska skáldið Maja-
kovskij kvaðst hafa gert. Sjálfstraust má
sverfa niður bæði að utan og innan.
Skáld sem berst fyrir sínum stað á bóka-
safni heimsins er ekki í friði fyrir
öðrum höfundum plássfrekum. Elías er
af þeirri kynslóð höfunda sem stendur í
skugga Halldórs Laxness og mikilla
sigra hans. Þeir yfirburðir eru líklegir til
að virka lamandi á skapandi þrótt
skuggabúa. Annað er, að náinn vinur
Elíasar í rithöfundastétt, Guðbergur
Bergsson, tilheyrandi næstu kynslóð –
hann hefur sloppið af halldórsgaleið-
unni, hann fer sínu fram og nær að
skrifa um „aktúel“ hluti með sérlega
áleitnum hætti, eins og Elías taldi öðru
nauðsynlegar16 – og um leið að slíta sig
frá skáldsöguhefð með mun róttækari
hætti en Elías gerði sjálfur. Elías lenti
með skáldskap sinn milli steins og
sleggju, milli kynslóða Halldórs og Guð-
bergs, milli raunsæishefðar og uppreisn-
ar gegn þeirri hefð. Hann fann ekki
þann tón, þann stíl, þá aðferð sem herti
á „aktúaliteti“ metnaðarverks hans. Sól-
eyjarsögu. Svo er annað: Það er ljóst af
mörgu í bók Þorsteins og öðrum gögn-
um að staða hommans eða hins bísexú-
ala hefur, eins og eðlilegt er, verið mið-
læg í hugsun og tilfinningalífi Elíasar.
Sá eldur er heitastur brann á honum
sjálfum. En hann lét ekki verða af því að
gera þau mál að viðfangsefni sínu, þótt
hann hefði haft hug á því í framhaldi
skáldsögunnar Man ég þig löngum sem
aldrei var skrifað. Þorsteinn Antonsson
vitnar í minnisbók sem Elías skrifar „á
gamals aldri“ m.a. þetta: „Ef vel væri
þyrfti ég að skrifa mína eigin kyn-
þroska- og kynlífssögu. En ég þori það
varla“ (71). Ef til vill fannst honum að
með því „hugleysi,“ eins og Þórður hefði
kallað þögn hans, hefði hann brugðist
sjálfum sér.
Skömmu fyrir andlát Þórðar Sigtryggs-
sonar heimsótti ég hann á Landakots-
spítala. Hann var hress í tali að vanda,
sagði skrýtnar sögur, m.a. af „íslenskri
skólastelpu í París“ sem þótti svo gott
hold, að send var flugvél frá Englandi til
að forða henni undan her Hitlers í
stríðsbyrjun árið 1940. Hann vitnaði
enn og aftur í vin sinn Erlend í Unuhúsi
sem hafði sagt, að hann lifði meira
lúxus lífi en nokkur miljónamæringur
og sagði það mesta afrek sitt í lífinu að
hafa lifað því án þess að lenda í fangelsi
eða á Kleppi. Hann kvaðst enga virð-
ingu bera fyrir dauðanum og ekki óttast
hann. En svo bað hann mig að færa sér
vatnssopa og sagði með undarlegri
beiskju í röddinni:
„Mér þykir svo vænt um vatn. Þess
vegna á ég engan vin.“
Þetta var ekki réttmæt kvörtun.
Þórður var ekki einn vegna þess að
hann tæki vatn fram yfir brennivín.
Nær hefði verið að segja, að óhemju-
skapur hans sjálfs hefði einangrað hann
með ýmsum hætti, því flestir sem hann
þekktu lærðu að halda sig í vissri fjar-
lægð frá honum vegna þess að aldrei
vissu þeir á hverju þeir ættu von. En það
verður ekki sagt um Elías. Hann var
Þórði, þrátt fyrir allt, sá vinur sem varð