Tímarit Máls og menningar - 01.09.2015, Síða 19

„… þa ð e r e i n s o g s é e k k e rt p l á s s f y r i r h e l g i í n ú t í m a n u m …“
TMM 2015 · 3 19
heilaga“ nýtur helgi í heilum trúarbrögðum og hvílir á „stórsögu“ þeirra, til
dæmis sagnheimi Biblíunnar. Hið „stóra, trúarlega heilaga“ í kristninni er
því einfaldlega sá Guð sem opinberast í Kristi. Hið „veraldlega heilaga“ vísar
aftur á móti ekki til neins handanlægs eða yfirnáttúrulegs veruleika heldur
hvílir svo dæmi sé tekið á sjálfstæðisbaráttu þjóðar eða öðrum þáttum í
þjóðbyggingu.6 Í þessari grein verður litið svo á að prestshlutverkið frekar
en hver einstakur prestur sé merkingarbært tákn fyrir hið „stóra, trúarlega
heilaga“ í samfélagi samtímans. Af þeim sökum er áhugavert rannsóknarefni
að kanna hvernig þessu hlutverki er lýst og hvaða prestsímyndir koma
fram í íslenskum samtímabókmenntum. Prestsímyndirnar miðla þannig
að minnsta kosti óbeinum upplýsingum um hvernig hið heilaga er tjáð og
túlkað í samtímanum.
Frá fornu fari hefur hlutverk prestsins skapað honum sérstöðu og umlukið
persónu hans dulúð. Meðal hinna fornu Ísraelsmanna, þar sem trúarsögu-
legar rætur gyðingdóms, kristni og islam liggja, var litið svo á að prestar
væru aðgreindir eða teknir frá til þjónustu við Guð. Þessi sérstaka staða
greindi þá frá öðrum en ekki vígsluathöfn í upphafi starfsferilsins. Vegna
þess að þeir helguðu sig þessu hlutverki gátu þeir gengið inn í musterið, farið
með helga dóma og borið fram fórnir. Til að vera verðugir þessa urðu þeir að
gæta þess að saurgast ekki.7
Í kristnum sið hefur prestshlutverkið og guðfræðilegur skilningur á prests-
embættinu tekið miklum breytingum í tímans rás og eru þessi atriði nú mis-
munandi eftir kirkjudeildum og trúfélögum. Í hinum fornu kirkjudeildum
austurs og vesturs, rétttrúnaðarkirkjunni og þeirri rómversk-kaþólsku, eimir
eftir af hinu forna meðalgangarahlutverki. Það kemur vel fram í messu-
siðum rétttrúnaðarkirkjunnar. Þar ber presturinn kvöldmáltíðarefnin inn
um hinar konunglegu miðjudyr helgimynda- eða kórþilsins (iconostasis) sem
skilur að helgasta hluta kirkjunnar, kórinn (sanctuary), og framkirkjuna;
helgar þau fyrir luktum dyrum og ber síðan fram til safnaðarins.8 Að
skilningi rómversk-kaþólsku kirkjunnar kemur presturinn eftir vígslu sína
fram sem fulltrúi Krists meðal safnaðarins og viðheldur þeim prestdómi sem
Kristur gegndi meðal manna en í Hebreabréfi Nýja testamentisins er rætt um
hann sem hinn mikla æðstaprest sem friðþægði fyrir syndir lýðsins.9 Megin-
hlutverk prestsins er þannig að framkvæma messufórnina sem er táknræn
endurtekning á þeirri fórn sem Kristur færði á Golgata.10 Í báðum þessum
kirkjudeildum er því róttækur munur á prestum og almenningi sem kemur
meðal annars fram í ókvæni kaþólskra presta sem eiga að helga sig köllun
sinni og lifa fyrir hana. Markar prestsvígslan sem slík þennan greinarmun.
Lúther hafnaði sem kunnugt er þessum róttæka mun milli vígðra og óvígðra,
eða leikra og lærðra, og sérstöku meðalgangarahlutverki prestsins. Þar með
afneitaði hann ekki prestsembættinu en lagði áherslu á að sumir væru kall-
aðir til að boða trúna og fara með sakramenti skírnar og kvöldmáltíðar eftir
köllun eða í umboði safnaðarins.11