Tímarit Máls og menningar - 01.06.2003, Qupperneq 64

Christian Krohg - gítar Strindbergs til að kyrja
söng og fá ófriðarseggina til að þagna. Henni
fannst hljóðfærið óbrúklegt og tók til við að
„stilla það rétt".
Með framtakinu sýndi frú Oda Ijóninu Strind-
berg banvæna móðgun, sem að sjálfsögðu var
enn ískyggilegri fyrir þá sök að það var kven-
maður sem hugðist niðurlægja hann. Og nú
hófu Oda og August rimmu sem óx orð af orði
uns þar kom að riddaralegir karlmennirnir kring-
um Odu buðust til að lemja dónalegan rithöf-
undinn. En Strindberg færðist undan að slást
„einsog bóndastrákur" og yfirgaf krána um leið
og hann hrópaði til Krohgs: „Adjö, du káre,
dumme ván!"
Á Strindberg var að skilja að vinurinn Christi-
an væri aumkunarverður úrþví hann léti upp-
stökka eiginkonuna þrælka sig. Dag Nordgárd
hefur samið leikrit um þessi aðsópsmiklu
norsku hjón undir heitinu Oda, saatans kvinna,
og maður getur vel hugsað sér þessi orð í
munni Strindbergs sem var þekktur fyrir leiftur-
snögg bræðiköst í miðjum gleðskap. Aukþess
lék Strindberg gjarna hlutverk „kvenhatarans",
þó að öllum kunnugum væri Ijóst að hann gæti
ekki án kvenna verið.
Kliður um karlmannaskarann
Frammundir lok níunda áratugarins fólst tónlist-
ariðkun Strindbergs aðallega í þessháttar uppá-
komum í glaðlegum samkvæmum. Menn
sungu Glúntana eftir Wennerberg - þó Strind-
berg þættu þessir þokkasælu söngvar Ijá
stúdentalífi í Uppsölum falskan yfirstéttarbrag
- og sömuleiðis kyrjuðu menn vinsæla karla-
kvartetta samtímans, sem margir hverjir eru
enn á söngskrám stúdentakóra. Menn sungu
ástsæl atriði úr óperum og óperettum undir
borðum og skálavísur og aðra drykkjusöngva
við veisluborð. Konur léku gjarna á píanó fyrir
dansi og þjóðlagasöngur var algengur í kjölfar
rómantíkurinnar.
En ekki sátu allar konur siðsamlega við pí-
anóið og glömruðu polka og valsa. Þegar Ed-
vard Munch steig inná Fer/ce/ásamt norskri vin-
konu sinni, Dagny Juel, fór kliður um karl-
mannaskarann. Strindberg hafði nýlega kynnst
Fridu Uhl, sem varð önnur eiginkona hans, en
hann féll samstundis flatur fyrir Dagny, sem var
að sögn Fridu „snillingur á píanó og karlasálir".
Þegar Dagny hló „urðu karlmenn frá sér numd-
ir", skrifar annað vitni, enda gekk hún undir
nafninu Aspasía eftir grískri ástkonu Períklesar.
Dagny drakk absint í lítratali ánþess að ölvast.
Af hreinu gáleysi fór Frida úr borginni, en þau
Strindberg og Dagny tóku upp ástarsamband.
Seinnameir varð hún ástkona annarra og giftist
loks Przybyszewskí. Skömmu eftir aldamót
strauk hún til Georgíu og var myrt af ungum
elskhuga. Þegar Strindberg hætti að elska hana
hataði hann hana af öllu hjarta: „Leggið tundur-
skeyti undir Hræið og sprengið það í loft upp!"
Hún varð fyrirmynd ýmissa kvenna í leikverk-
um hans.
Przybyszewskí hafði leikið dramatískt píanó-
verk Roberts Schumanns, „Aufschwung", á
Ferkel meðan Dagny Juel olli þessu tilfinning-
aróti. „Aufschwung" átti eftir að ásækja Strind-
berg það sem eftir var ævinnar. Þegar hann
heyrði það leikið einhverstaðar í París á Infernó-
skeiðinu túlkaði hann atvikið sem orðsendingu
æðri máttarvalda um að Przybyszewskí væri á
leiðinni til að myrða fyrrverandi keppinaut sinn.
Veslings Edvard Munch, sem barði uppá hjá
Strindberg einn þessara daga, var sakaður um
að vera handbendi morðingjans. Fremja átti
morðið með gasi sem þrýst yrði gegnum vegg-
inn úr herbergi við hliðina á herbergi Strind-
bergs á Parísarhótelinu.
Með svipuðum hætti og jarðskjálftar höfðu
tiltekin tónverk gagntæk áhrif á Strindberg.
Nokkur þeirra voru vægðarlaus og örlagaþrung-
in, önnur vöktu Ijúfar æskuminningar. Áreiðan-
lega bar Strindberg með sér minningar um trú-
arlega söngva Noru móður sinnar. Carl Oscar
faðir hans hafði sungið lög Bellmans, sem
Strindberg hafði vanþóknun á vegna mótþró-
ans við föðurinn, en hann var ekki ósnortinn af
þeim. Hér var þó ekki ennþá um að ræða veru-
lega djúpristan tónlistaráhuga. Hinsvegar gerð-
ist eitthvað á flakki fjölskyldunnar um Evrópu á
níunda áratugnum. Þegar hún dvaldist á gisti-
heimili í Sviss og frú Siri umgekkst hóp kvenna
í setustofunni - þangað þverneitaði Strindberg
að stíga fæti, afþví hann áleit konurnar vera
svarna fjendur sína (þetta var tíminn fyrir smá-
sagnasafnið Giftas með sínum kvenfjandsam-
legu þemum) - er fært í frásögur að Strindberg
hafi setið í felum í stiganum og hlustað á hús-
bóndann leika á píanó. Og í París var nánasti
tónlistarvinur hans á níunda áratugnum sænsk
kona búsett í borginni, Sophie Kjellberg, sem
bauð honum uppá tónlist eftir Bach og Grieg.
Sagan segir að Strindberg hafi jafnvel boðist til
að hjálpa til við uppþvottinn svo hún gæti sest
þeim mun fyrr við píanóið. „Kvenfyrirlitning"
hans risti ekki dýpra en svo!
Beethoven var átrúnaðargoðið
Þegar Strindberg kynntist ungu norsku leikkon-
unni Harriet Bosse skömmu eftir aldamót var