Gripla - 2019, Qupperneq 210

GRIPLA210
Sögubrot og kvæði Gríms Thomsen eru um dyggðugar hetjur. Stundum
er bæði sögubrot og kvæði um eina og sömu hetjuna, sem þá er „endur-
unninn“ í mismunandi listformum, til dæmis mætti nefna Sverri konung
eða Arnljót gellini sem fjölmargir íslendingar þekkja úr kvæðum Gríms.
Textarnir sem vísað er til í Sögubrotunum, teknir úr Konungasögum og
Íslendingasögum, eru meðhöndlaðir eins og nokkurs konar „gullnar töflur“
sem – rétt túlkaðar – gætu vísað okkur veginn en tíminn vildi ekki tengja
sig við þennan ritstjóra og skáld.
Sögulaus einstaklingshyggja yfirtók hina þjóðlegu og menningar-
legu hetju. Hetjur hættu að vera samnefnarar þjóðernis og náttúru þegar
almenningur missti trúna á þjóðerni og náttúru með tæknihyggju 20.
aldar. Þá snerist þetta á annan veg og í stað þess að þjóðernið og náttúran
væru burðarásar í hetjunni urðu hetjurnar eins konar auglýsingaskilti fyrir
þjóðernið. Á tuttugustu öld voru mikilmenni og hetjur talin varpa ljóma á
þjóðir en þjóðerni hetjunnar ekki lofsvert. Á tuttugustu og fyrstu öldinni
virðist stundum eins og þeir einir séu raunverulegar hetjur sem græða háar
fjárhæðir og/eða selja þjónustu sína fyrir óf fjár. Hetjunum getur þó orðið
hált á því eins og dæmin sanna.
Það var eilítið kostuleg hugmynd hjá Grími Thomsen að halda að mið-
aldahetjur gætu orðið siðbætandi fyrirmyndir nútímamanna á Norður-
löndum en það er trúlega rétt að halda henni til haga. Þegar þetta er skrifað
blasir margt vitlausara við ef litið er til þeirra fyrirmynda sem hæst virðast
rísa og mestrar aðdáunar njóta. Rómantíska stefnan speglast enn greinilega
í frásögnum af alþýðuhetjunni sem brýst inn fyrir múra valdsmanna og
auðmanna og verður einn þeirra. Hins vegar höfum við sennilega gleymt
því aðalatriði að hetjan þurfi að vera siðleg og bæta mannlífið með hegðun
sinni og sterkum persónuleika. Ekki er ljóst hvort það horfir til framfara.
Hugmyndin um stutta hetjusögu af íslendingi úr miðaldabókmenntum
er rómantísk eins og skýrt kemur fram í Sögubrotum Gríms og spurning að
hve miklu leyti það gildir um íslendingaþættina líka og útgáfusögu þeirra.
Ármann Jakobsson lætur í ljós þá skoðun að megineinkenni á forsendum
þáttaútgáfna 20. aldar sé „þróun frá rómantískri þjóðernishyggju sem er
ríkjandi á fyrri hluta aldarinnar sem leið til áherslu á form og innihald sem
einkennir síðari hluta aldarinnar.“54 Um það má ef til vill deila og halda því
fram að rómantísk þjóðernishyggja birtist einmitt í því að rannsaka form
54 Ármann Jakobsson, Íslendingaþættir, 12.