Gripla - 2019, Qupperneq 246

GRIPLA246
„hinum íslenska kanon“ í hugum þeirra kynslóða sem voru leiddar inn í
heim bókmenntaarfsins með hjálp þeirra. Kvæðið hefur einnig verið tekið
upp í safnrit sem ætlað hefur verið að kynna kveðskap og ljóðlist fyrri
alda fyrir almenningi. Er þar átt við Íslands þúsund ár (1947) og Íslenzkt
ljóðasafn Almenna bókafélagsins (1976).5 Þá veldur líka nokkru að Anna
Sigurðardóttir, frumkvöðull í kvennasögurannsóknum hér á landi, valdi
upphafshendingar 8. erindis kvæðisins, „Allt hafði annan róm / áður í
páfadóm […]“, sem titil á rit sitt um íslensku nunnuklaustrin.6 Þar með
festust þessi fleygu orð Bjarna í sessi sem yfirskrift yfir ákveðið túlk-
unarviðhorf í hérlendum siðaskiptarannsóknum sem var ríkjandi a.m.k
um daga hinnar þjóðernislegu söguritunar.7 Þar með má líta svo á að
kvæðið sé ein fyrsta heimild um „goðsögnina“ um hnignun eða hrörnun
íslands einkum á tímabilinu 1400–1800 sem var mikilvæg í sögutúlkun
þjóðarinnar á tímum sjálfstæðisbaráttunnar og verður jafnvel enn vart í
ýmsum myndum.8 í viðhorfinu fólst m.a. það mat að við siðaskipti hafi
orðið hér róttæk umskipti til hins verra sem valdið hafi því að þjóðlegri
menningu hafi mjög hrakað á flestum sviðum. Þess skal getið að Sigurður
Nordal aðhylltist einmitt þetta viðhorf þegar bókmenntirnar áttu í hlut.9
Algengast er að litið sé svo á að Bjarni Borgfirðingaskáld hafi hallast að
þessari neikvæðu afstöðu til siðaskiptanna og gagnrýnt myndbrot sem
þeim hafi verið samfara. Sú túlkun kvæðisins liggur enda beint við.10
h.f., 1953), 336–338. Þarna eru birt 27 af 33 erindum kvæðisins eins og það var í útgáfu Jóns
Þorkelssonar. Þau erindi sem sleppt er (26.–31.) tilheyra öll þeim þætti kvæðisins sem hér
er talinn trúfræðilegur en auk þeirra telst 32. erindið til hans (sjá síðar).
5 Bjarni Jónsson, „Aldasöngur“, Íslands þúsund ár: Kvæðasafn 1300–1600, Páll Eggert ólason
hefur valið (Reykjavík: Helgafell, 1947), 23–32 (33 erindi). Bjarni Jónsson, „Aldasöngur“,
Fornöld, Miðaldir, Siðaskiptaöld, Kristján Karlsson valdi kvæðin, íslenzkt ljóðasafn I., ritstj.
Kristján Karlsson (Reykjavík: Almenna bókafélagið, 1976), 360–366 (33 erindi).
6 Anna Sigurðardóttir, Allt hafði annan róm áður í páfadóm: Nunnuklaustrin tvö á Íslandi á
miðöldum og brot úr kristnisögu (Reykjavík: Kvennasögusafn íslands, 1988).
7 Hjalti Hugason, „Áhrif siðbótarinnar á Íslandi: tilraun til jafnvægisstillingar. fyrri grein“,
Ritið 1, 2019, 260–261, ritid.hi.is sótt 13. ágúst 2019 af https://ritid.hi.is/index.php/ritid/
article/view/61/52.
8 Axel Kristinsson hefur í nýlegri bók tekið þessa sögutúlkun til gagngerrar endurskoðunar
á sannfærandi hátt. Axel Kristinsson, Hnignun, hvaða hnignun? Goðsögnin um niðurlæging-
artímabilið í sögu Íslands (Reykjavík: Sögufélag, 2018).
9 Sigurður Nordal, „Samhengið í íslenzkum bókmentum“, Íslenzk lestrarbók 1400–1900,
Sigurður Nordal setti saman (Reykjavík: Bókaverzlun Sigfúsar Eymundssonar, 1931), xx.
10 Björn Þorsteinsson og guðrún Ása grímsdóttir, „Enska öldin með viðaukum eftir Sigurð
Líndal“, Saga Íslands V, ritstj. Sigurður Líndal (Reykjavík: Hið íslenzka bókmenntafélag,