Gripla - 2019, Page 267

267
að raunverulegum aðstæðum sem yfirstandandi harðæri í landinu á fyrri
hluta 17. aldar hafi valdið mestu um. Þá gengu mannskæðar sóttir og
hallæri yfir sem vel getur hafa valdið því að erfitt hafi reynst að halda við
kirkjum og kirkjugörðum og veita öllum þeim sem féllu frá sómasamlegan
umbúnað í gröfunum. Sú aðferð sem Bjarni beitti í gagnrýni sinni og
sótti til heimsósómahefðarinnar, þ.e. að bera saman samtíðina og fyrri
tíma, hafði aftur á móti þau áhrif að hin upphafna fortíð, sem Bjarni dró
upp sem fagurt eftirdæmi, hlaut að verða sótt til „páfadómsins“ eða hinna
kaþólsku miðalda sökum þess hve skammt var liðið frá siðaskiptum. Það
kann svo að hafa valdið því að síðari tíma lesendum hefur að mestu sést
yfir að Aldasöngur er þrátt fyrir allt að verulegu leyti lútherskt trúarkvæði.
Skáldinu kann því að vera viss óleikur gerður eða „trúnaður rofinn“ við
það þegar hendingar úr kvæðinu hafa verið gerðar að eins konar yfirskrift
yfir það viðhorf að hér hafi orðið allsherjarhrun – meðal annars á trúarlega
sviðinu – vegna siðaskiptanna. Hér verður a.m.k. að taka tillit til hvors
tveggja í senn: lúthersks trúarskilnings skáldsins og jákvæðrar afstöðu þess
í garð siðbótarinnar annars vegar og gagnrýninnar á kirkjulegar aðstæður
sem fram kemur í kvæðinu hins vegar. Hingað til hefur verið einblínt á
síðartalda atriðið.
í Aldasöng kemur einnig fram greining skáldsins á félagslegum aðstæð-
um á sinni tíð sem það taldi einkennast af vaxandi ranglæti og kærleiksleysi
samfara auknum andstæðum milli ríkra og fátækra sem rekja má til þess
harða árferðis sem ríkjandi var. Vegna þessarar samfélagsgagnrýni má líta
svo á að í Aldasöng Bjarna skálda komi fram guðfræði af því tagi sem á
síðari árum hefur verið kölluð „kontextuel“. í slíkri guðfræði felst að hún
tekur tillit til ríkjandi aðstæðna á hverri tíð, greinir þær og gagnrýnir út frá
trúarlegum forsendum og hvetur fólk til að snúast til betri hátta, aukins
réttlætis og samstöðu.
Af Aldasöng má ráða að Bjarni skáldi hafi verið vel upplýstur og
biblíufróður húmanisti sem var þess megnugur að taka sjálfstæða afstöðu
til bæði kirkjulegra og félagslegra aðstæðna, greina samtíma sinn og átta sig
á hvernig ríkjandi aðstæður um hans daga léku samfélagið: ollu djúptæk-
ari mun á ríkum og snauðum og kölluðu fram aukna félagslega hörku auk
þeirrar kirkjulegu hnignunar sem skáldinu sveið. Aftur á móti verður ekki
séð að hann hafi kennt siðaskiptunum og enn síður siðbótinni sérstaklega
um þá afturför sem hann taldi sig vera vitni að.
„ aLLt HafÐ I annan rÓ M […]“