Milli mála - 2018, Blaðsíða 28

AVÓKADÓ OG MAÍS
28 Milli mála 10/2018
Samkvæmt upplýsingum úr seðlasafni Háskólans í Osló100 er elsta
ritdæmið með mais í bókmálsnorsku frá seinni hluta 18. aldar og
kemur fyrir í tímaritinu Topografisk Journal frá árunum 1796 til
1798. Af ofansögðu má ætla að jurtin, afurðin og heitið hafi verið
þekkt í Noregi á ofanverðri 18. öld, jafnvel fyrr. Orðið kemur fyrir
í ýmsum textum á nýnorsku frá 19. öld.101 Samkvæmt norskum
heimildum kom orðið inn í málið í gegnum spænsku102 en líklegra
má telja að það hafi borist inn í norsku um nágrannamálin, dönsku
og sænsku, vegna nábýlis og tengsla landanna. Tökuorðið hefur
lagað sig að málkerfi norskunnar.103 Í málinu finnast einnig samsett
orð með mais, til að mynda maisplante ,maísplanta‘, maiskolbe ,maís-
kólfur‘ og maismel ,maísmjöl‘.104
Í íslenskum heimildum frá 18. öld eru dæmi um heitin tyrkn-
eskt hveiti, tyrkneskt korn og indiskt hveiti, og orðið maís kemur jafn-
vel fyrir í einstaka texta. Þetta gefur tilefni til að draga þá ályktun
að Íslendingar hafi þekkt til kornsins á þessum tíma. Samkvæmt
ROH kemur indíánaorðið fyrst fyrir í íslenskum texta frá 1756
með rithættinum mahis. Í umræddum texta, sem er þýðing úr
dönsku,105 er orðið útskýrt sem „Tyrkneskt korn“.106 Í Riti þess
Islendska Lærdóms-Lista Felags, tímariti frá seinni hluta sömu aldar,
er talað um tyrkneskt hveiti eins og sjá má í textabrotinu sem hér
fylgir: „Vestan úr heimi høfum ver þat miølgresi fengit, er Mays eda
Tyrkneskt Hveiti er nefnt.“107 Árið 1821 skrifar Magnús Stephensen
að „þeir lifdu á Indískri Korntegund, er nefnist Mays“.108 Að lokum
má nefna handrit í handritasafni Konunglegu bókhlöðunnar í
Commerce-Secreterer, Trondhiem, 1776. Trykt hos Jens Christensen Winding paa Autors Bekostning.
100 NLI = Norsk Leksikografisk Institut, Osló.
101 Sama heimild.
102 NOB, s. v. mais. BOB, s. v. mais.
103 Í norsku bókmáli: í óákveðnum hætti eintölu en mais, og í ákveðnum hætti maisen; í fleirtölu
maiser og maisene. Í nýnorsku er það en mais í eintölu óákveðnum hætti og í ákveðnum hætti maisen;
í fleirtölu óákveðnum hætti maisar og í ákveðnum hætti maisane. Sömu rit.
104 Sömu rit.
105 ROH: Þess Svenska Gustav Landkrons Og Þess Engelska Bertholds Faabreitileger Robinsons, Edur Lijfs og
Æfe Søgur, Ur Dønsku wtlagdar Af Sr. Þorsteine Ketels Syne, bls. 309.
106 Sama rit.
107 V, bls. 13.
108 ROH: Utvaldar Smá-Søgur, Almenníngi til Fródleiks og Skémtunar. ... I. Bindis 1.–2. Hefti, bls. 101.