Milli mála - 2020, Blaðsíða 17

Milli mála 12/2020 17
KRISTÍN INGVARSDÓTTIR

10.33112/millimala.12.1
2. Japan á fjórða áratugi 20. aldar
Í sögu Japans er árið 1930 þekkt sem upphafsár átakanlegs tímabils,
sem síðar hefur oft verið kallað „dimmi dalurinn“ af sagnfræðingum.
Tímabilið spannar árin 1930 til 1945, en á þessum tíma tóku Japanir
skarpa beygju frá alþjóðahyggju og lýðræðishyggju sem einkennt
höfðu áratugina á undan.11 Í hverju fólst þessi mikla stefnubreyting
Japana í kringum 1930 og hvaða áhrif hafði hún á japanskt samfélag?
Óhætt er að fullyrða að Japan hafi verið á hraðri uppleið í alþjóða-
samfélaginu við upphaf 20. aldar. Eftir að landið var opnað fyrir
umheiminum árið 1853 lögðu Japanir alla áherslu á að nútímavæðast
og iðnvæðast hratt og örugglega til að styrkja stöðu sína. Flest ríki
Asíu lutu þá stjórn erlendra ríkja sem formlegar eða óformlegar
nýlendur og Japanir vildu ekki lenda í sömu stöðu. Þeir höfðu metn-
aðarfull áform fyrir landið og vildu frekar skipa sér í flokk með
nýlenduherrum en að lenda undir hæl þeirra. Japanir unnu stóra sigra
á komandi árum og uppskáru bæði jákvæða athygli frá stórveldum
þess tíma og landvinninga í Asíu. Árið 1895 tryggðu Japanir sér
yfirráð yfir Taívan12 eftir sigur á Kínverjum; árið 1905 unnu Japanar
sigur á Rússum eftir fræga sjóorrustu á Japanshafi og árið 1910 höfðu
Japanir tryggt sér yfirráð yfir Kóreuskaganum. Tvíhliða og alþjóð-
legir samningar frá þessum tíma sýna einnig glögglega sterka stöðu
Japans. Árið 1902 gerði Japan tvíhliða samning við Bretland til að
stemma stigu við vaxandi áhrifum Rússa í Austur-Asíu; Japan
barðist með Bandamönnum í fyrri heimsstyrjöld og átti fulla aðild að
Versalasamningnum, og á þriðja áratugi 20. aldar átti Japan í tíðum
samningaviðræðum við Bretland og Bandaríkin um valdajafnvægi
stórveldanna þriggja í sjóhernaði. Japanir höfðu sett sér það markmið
að skipa sér í hóp voldugustu ríkja heims og það hafði þeim tekist.
Straumhvörf urðu í utanríkisstefnu Japana um og eftir 1930 og
það var Kína sem var bitbeinið. Japanir höfðu sérstakan augastað á
Mansjúríu, víðáttumiklu landflæmi í Austur-Kína, sem var u.þ.b.
fjórum sinnum stærra en Japan. Japanir höfðu smám saman aukið
umsvif sín á svæðinu en í september árið 1931 hóf Kwantung-her
11 Dæmi um trausta heimild um utanríkismál Japans á 19. og 20. öld er Japan & The Wider World:
From the Mid-Nineteenth Century to the Present eftir japanska sagnfræðinginn Akira Iriye.
12 Taívan var almennt kölluð Formósa á þessum tíma.