Milli mála - 2020, Blaðsíða 146

146 Milli mála 12/2020
BÝSN OG FÁDÆMI Í TUNGUMÁLINU

10.33112/millimala.12.5
setningar eða setningabrot sem einhver hefur sagt eða ritað við til-
teknar aðstæður á tilteknum tíma.6 Segðir í textum eru að sjálfsögðu
af ýmsu tagi. Þar á meðal eru segðir sem eru málfræðilega réttar, þ.e.
í samræmi við þær málfræðireglur sem giltu á ritunartíma textans.
Þá má gera ráð fyrir því að stundum komi fyrir málfarsatriði sem
voru úrelt eða fyrnd á ritunartímanum en voru af einhverjum
ástæðum notuð í textanum, t.d. sem meðvituð málfyrning til að ná
fram blæbrigðum sem höfundurinn taldi hæfa tiltekinni texta-
tegund. Ljóst er að ólíkar textategundir setja mark sitt á segðirnar og
þar kann að skipta máli hvort um er að ræða t.d. innlenda frásagnar-
texta, lög, guðsorð, þýðingar eða kveðskap. Í textum af síðastnefnda
taginu er þess að vænta að atriði eins og stuðlun eða bragarháttur hafi
áhrif á orðaröð og aðra þætti í formgerð setninganna. Slíkt er vita-
skuld nauðsynlegt að hafa hugfast í rannsóknum á kveðskapar-
textum, t.d. eddukvæðum, Hómerskviðum, leikritum Shakespeares
eða fornindverskum sálmum í Rigveda. Stundum er raunar ekki
fullkomlega ljóst hvað textarnir séu í bundnu máli enda þótt ýmis-
legt bendi til þess, t.d. notkun stuðla. Slíkt er þó ekki einhlítur
mælikvarði því að stuðlasetning þekkist líka í ákveðnum tegundum
óbundins máls, t.d. í forníslensku lagamáli eins og í þessum textabút
úr Grágás (Þorleifur Hauksson og Þórir Óskarsson, 1994:232):
(7) Þið skuluð deila kníf og kjötstykki og alla hluti ykkar í milli
sem frændur en eigi sem fjendur.
Í stuttu máli sagt, þeir sem rannsaka texta frá eldri málstigum þurfa
að huga að ótal atriðum sem kunna að hafa áhrif á eðli þeirra segða
sem þar koma fyrir.
3.3 Flokkun dauðra tungumála
Vandinn sem felst í tilviljanakenndum eyðum í heimildum er
knýjandi í rannsóknum á öllum tungumálum en ekki síst í sögu-
legum málvísindum. Í þessu samhengi vakna aðferðafræðilegar
spurningar um það hversu mikil gögn þurfi til að unnt sé að draga
6 Þetta á raunar líka við um gagnasöfn um lifandi mál en munurinn er vitaskuld sá að lifandi mál-
hafar eru til frásagnar um hvernig málið er notað.