Milli mála - 2020, Blaðsíða 148
148 Milli mála 12/2020
BÝSN OG FÁDÆMI Í TUNGUMÁLINU
10.33112/millimala.12.5
hundruð rúnaristur frá tímabilinu 150 til 600 e.Kr. Aðrar slíkar
tungumálarústir er t.d. að finna á keltneskum áletrunum víðsvegar á
meginlandi Evrópu; þar á meðal eru gallíska, sem var töluð í Mið-
Evrópu og víðar, og keltíberíska, áður einkum töluð á Íberíuskaga, í
Portúgal og vestan- og norðantil á Spáni og raunar líka í Litlu-Asíu
(galatíska, sem var töluð þar sem nú er Tyrkland). Þótt skilgreining
á Restsprachen, tungumálaleifum, og Trümmersprachen, tungumála-
rústum, skarist er þó munur á að dómi Untermanns (1989:18–19).
Restsprachen eru leifar af tungumálum sem eru (eða voru) aðeins notuð
að takmörkuðu leyti við sérstakar aðstæður þótt þau hafi áður verið
útbreiddari. Dæmi um tungumálaleifar væri latína í Páfagarði þar
sem hún er enn opinber tunga, þótt ítalska sé helsta samskiptamálið.
Annað dæmi væri bretónska, sem var eitt sinn algeng á Bretaníu-
skaga í norðvesturhluta Frakklands en er nú aðeins töluð þar til sveita
og hvergi sem aðalmál; nú á dögum er franska allsráðandi á öllum
sviðum þjóðlífsins (Untermann, 1989:18).7
Niðurstaðan af framansögðu blasir við: Því ríkulegri sem
heimildirnar um eldri („dauð“) tungumál eru (sbr. Grosskorpus-
sprachen), þeim mun ólíklegra er að gloppa sé í vitneskju okkar. Því
fáskrúðugri heimildir (sbr. Rest- und Trümmersprachen), þeim mun
ófullkomnari er vitneskja okkar um eldri málstig.
3.4 Orðaröð í frumnorrænum rúnaristum
Frumnorræna er aðeins varðveitt í tiltölulega fáum rúnaristum og er
því gott dæmi um tungumálarústir. Auk þess eru textarnir afar
knappir og torráðnir. Þetta mál er brotakenndar leifar af tungumáli
sem var talað á Norðurlöndum á öldunum eftir Krists burð og má
telja forstig norrænna mála (íslensku, færeysku, norsku, sænsku og
dönsku). Þar sem rúnaristurnar eru, auk gotnesku, helstu ritheimildir
um germönsk mál á elstu tíð er mikilvægi þeirra fyrir sögu þessara
mála þó ótvírætt. Í elstu rúnaristunum eru næstum einvörðungu
aðalsetningar; aðeins tvö dæmi eru um aukasetningar (Þórhallur
Eyþórsson, 2012:40–41). Í þessum textum kemur fram munur á
7 Sumar tungumálaleifar geta flokkast undir það sem nefnt er erfðarmál (e. heritage language) og eru
aðeins notuð við sérstakar aðstæður, t.d. fyrst og fremst heima fyrir en ekki á opinberum vett-
vangi. Vestur-íslenska fellur að þess konar skilgreiningu (sjá t.d. Birnu Arnbjörnsdóttur 2015)
og bretónska virðist gera það líka.