Milli mála - 2020, Blaðsíða 18

18 Milli mála 12/2020
ÆVINTÝRAEYJURNAR JAPAN OG ÍSLAND: UM JAPANSDVÖL NONNA, 1937–1938

10.33112/millimala.12.1
Japana innrás í Mansjúríu. Innrásin var reyndar gerð án samþykkis
ríkisstjórnarinnar í Tókýó en hún taldi sig ekki eiga annarra kosta völ
en að spila með til að hylma yfir hve illa herinn lét að stjórn. Árið
eftir gengu Japanir skrefi lengra með því að lýsa yfir stofnun nýs ríkis
á meginlandinu, Mansjúkúó, en engum duldist að Japanir réðu öllu
á bak við tjöldin. Þjóðabandalagið fordæmdi framgöngu Japana, en
viðbrögð þeirra voru að ganga úr bandalaginu árið 1933. Japanir
héldu áfram að stækka yfirráðasvæði sitt í Mansjúríu og sumarið
1937 braust út stríð milli Japans og Kína, sem lauk ekki fyrr en með
uppgjöf Japana í seinni heimsstyrjöld. Stríðið kostaði miklar fórnir
fyrir bæði Japani og Kínverja, jafnt í efnahagslegu tilliti og í manns-
lífum talið. Stríðið hafði jafnframt þær afleiðingar fyrir Japan að
landið stóð einangrað í samfélagi ríkjanna og leitaði því nýrra banda-
laga: Japan gekk í Anti-Kómintern bandalagið með Þjóðverjum síðla
árs 1936 og í Þríveldabandalagið með fasistaríkjunum Þýskalandi og
Ítalíu árið 1940. Þessar sviptingar áttu eftir að skipta miklu máli
fyrir þýsku jesúítana sem voru gestgjafar Jóns í Japansferðinni, líkt
og nánar verður fjallað um síðar.
Þessi stefnubreyting hafði ekki aðeins áhrif á alþjóðasamskipti
Japans heldur gjörbreyttist andrúmsloftið í japönsku samfélagi þar
sem herinn og hægriöfl í landinu náðu sterkum undirtökum. Árið
1930 varð Osachi Hamaguchi forsætisráðherra fyrir morðtilraun og
sagan endurtók sig árið 1932 þegar Tsuyoshi Inukai forsætisráðherra
var skotinn á heimili sínu. Í báðum tilvikum voru árásarmennirnir
eldheitir hægri-öfgamenn. Í febrúar 1936 ríkti svo sannkallað
ófremdarástand í Tókýó þegar hægri-öfgahópur innan japanska
hersins gerði tilraun til valdaráns. Þótt tækist að lokum að kveða
niður uppreisnina höfðu stjórnmálaflokkarnir og hin lýðræðislegu öfl
í landinu beðið mikinn skaða og nokkrir af þekktustu stjórnmála-
mönnum landsins höfðu misst lífið. Það var búið að sýna og sanna að
„rangar“ skoðanir gátu auðveldlega kostað mannslíf.13 Hvernig má
það vera að herinn og öfgahópar sem tengdust honum hafi náð svo
miklum ítökum á svo skömmum tíma? Ein af skýringunum er sú að
herinn naut mikillar hylli almennings. Margir Japanir studdu út-
13 Sjá nánar um uppgang hersins og pólitísku morðin á fjórða áratugi síðustu aldar í: Bix, Herbert
P., Hirohito and the Making of Modern Japan, bls. 205–305. Nánar um valdaránið 1936 á bls.
295–305.