Þjóðmál - 01.06.2020, Qupperneq 7

ÞJÓÐMÁL Sumar 2020 5
***
Sem betur fer er það sjaldnast þannig að
stjórnmálamenn hafi nokkuð um það að
segja hverjir eru rannsakaðir og hverjir ekki.
Við erum þó að sjá spurningar og færslur á
samfélagsmiðlum og dálkum vinstrimiðlanna
þar kallað er eftir því að hið opinbera, í nær
öllum tilvikum eftirlits- eða löggæslustofnanir,
beiti einhvers konar valdi vegna meintra brota
einstakra fyrirtækja eða stjórnenda þeirra.
Það er alltaf hætt við því að farið sé eftir
kröfum þeirra sem fyrstir rífa fram heygafflana
án þess að fyrir því séu nokkur haldbær rök.
***
Við getum tekið nærtækt dæmi frá Noregi
þar sem Kristin Halvorsen, fv. formaður
Sósíalíska vinstriflokksins, hafði óeðlileg
afskipti af rannsókn norsku efnahagsbrota-
deildarinnar (Økokrim) á meintum brotum
borfyrirtækisins Transocean (sem sérhæfir sig
í olíuleit). Rannsóknin beindist að meintum
skattalagabrotum og til að gera langa sögu
stutta endaði hún með því að stjórnendur
Transocean og þrír ráðgjafar félagsins voru
árið 2011 ákærðir fyrir að hafa skotið undan
11 milljónum norskra króna. Þeir voru allir
sýknaðir þremur árum síðar. Ákæruvaldið
áfrýjaði en dró þá áfrýjun til baka áður en
málið fór á æðra dómstig. Þeir sem sættu
ákæru hafa nú höfðað skaðabótamál gegn
norska ríkinu.
Það sem Norðmenn gerðu, og við mættum
taka okkur til fyrirmyndar, var að þeir létu
gera úttekt á rannsókninni sjálfri. Sú úttekt
leiddi í ljós margt vafasamt varðandi starfs-
hætti Økokrim. Þá kom einnig í ljós að
Halvorsen hafði sem fjármálaráðherra ráð-
stafað fjármagni ríkisins sem eyrnamerkt var
sérstaklega rannsókninni á Transocean. Því til
viðbótar greiddi ráðuneyti hennar reikninga
lögmanna sem unnu að málinu.
Rannsóknarnefnd sú sem gerði úttekt á
Transocean-málinu telur að draga megi hlut-
leysi ákæruvaldsins í efa þegar rannsókn
þess er sérstaklega fjármögnuð af fjármála-
ráðuneytinu. Frændur okkar í Noregi líta
þetta mjög alvarlegum augum og það ríkir
þverpólitísk samstaða um að svona lagað eigi
ekki að gerast aftur.
***
Það er kannski ágætt að hafa þetta í huga
næst þegar fluttar verða fréttir af meintum
brotum einhvers aðila sem ekki fellur í
kramið hjá vinstrisinnuðu miðlunum og kaffi-
húsaspekingum landsins. Það er ekki nóg að
fjölmiðlamenn eða stjórnmálamenn hafi hátt
á samfélagsmiðlum og kalli eftir rannsóknum,
frystingu eigna eða öðrum aðgerðum af
hálfu ríkisvaldsins gegn einstaklingum eða
fyrirtækjum. Réttarríkið er dýrmætara en svo
að látið sé undan slíkum kröfum, sem iðulega
byggjast á tilfinningu en ekki rökum.
***
Þetta er því þunn lína. Stjórnmálamenn
þurfa að setja skýr lög og tryggja um leið að
stjórnendur eftirlitsstofnana starfi eftir þeim
– og þeim eingöngu. Þeir geta lítið annað
gert við dólgslegum vinnubrögðum þeirra
sem stjórna eftirlitsstofnunum en að setja
þeim skýr mörk. Það felast fagleg vinnubrögð
í því að setja eftirlitsstofnunum skorður, jafn-
vel þó það sé ekki vinsælt til skemmri tíma.
Á sama tíma geta stjórnmálamenn ekki beitt
sér fyrir rannsóknum á einstaka fyrirtækjum,
alveg sama hversu mikill hávaðinn verður.
Ef alþingismaður, sem einn daginn gæti vel
orðið ráðherra dómsmála, þarf ekki nema
einn sjónvarpsþátt til að frysta eignir fyrirtækja
getum við allt eins lagt réttarríkið niður.
Gísli Freyr Valdórsson