Þjóðmál - 01.06.2020, Qupperneq 76

74 ÞJÓÐMÁL Sumar 2020
Meðal þeirra var Pauline (Paula) Weg, fædd
Marcus í bænum Znin í Póllandi árið 1896.13
Hún hafði þá sérstöðu meðal farþega lestar-
innar að hafa gilda vegabréfsáritun til Íslands,
síðast útgefna í maí 1941.14 Einnig má nefna
að maður hennar, Otto Weg, hafði dvalið á
Íslandi frá desember 1939. Það bjargaði henni
þó ekki frá þessum hræðilegu örlögum.
Fleiri farþegar í „sendingu 32“ höfðu tengsl
við Íslendinga. Í október 1942 hóf norska
borgaralögreglan að safna saman Gyðingum
og flytja þá í gæslubúðir. Andspyrnuhreyfingin
reyndi á hinn bóginn að koma þeim undan,
bæði með því að fela þá innanlands og smygla
þeim yfir til Svíþjóðar. Vilhjálmur Finsen yngri,
stofnandi Morgunblaðsins og áhugamaður
um ætlað gyðinglegt ætterni útlendinga í
Reykjavík við upphaf 20. aldar, var þá sendi-
erindreki Íslands í Noregi og Svíþjóð. Nokkrir
ofsóttir Gyðingar höfðu leitað liðsinnis hans
við að flýja: Hjónin Felix Georg og Elfriede
Lomnitz, sem voru um fimmtugt og höfðu
flúið til Noregs frá Þýskalandi, flóttamaðurinn
Clothilde Hanauer (f. 1882) og Fritz Josef
Türkheimer (f. 1907 í Noregi) sem var verk-
fræðingur í Harðangri, sonur Clöru (f. Mayer)
frá borginni Trier. Ekki er vitað um nákvæm
málsatvik en sænsk stjórnvöld blönduðu sér í
leikinn og fékk sænski erindrekinn í Ósló það
hlutverk að ítreka við Finsen, sem þá var
staddur í Noregi, beiðni um að aðstoða
Gyðinga þessa ef hann gæti. Af ýmsum
ástæðum gekk það ekki eftir. Fólkið var
handtekið skömmu síðar í allsherjarátaki lög-
reglunnar og sent í gæslubúðir í Noregi.
Af Gyðingum þessum kvaddi Fritz Josef
Türkheimer fyrstur. Hann fór með skipinu
Donau í nóvember 1942 og var myrtur í
Auschwitz-búðunum 14. janúar 1943.15 Hinir
Gyðingarnir voru fluttir með skipinu Gotenland
til Þýskalands seinni hluta febrúarmánaðar
1943. Þeir héldu síðan áfram til Berlínar og
komu þangað í tæka tíð til að fara samtímis
Paulu Weg og fleirum með „sendingu 32“
til Auschwitz í marsbyrjun. Vitað er að
Lomnitz-hjónin, Clara Türkheimer og Clothilde
Hanauer voru myrt í dauðabúðunum.16
Sumir aðrir umsækjendur Gyðinga um
landvistarleyfi á Íslandi voru myrtir eða létust
af ýmsum ástæðum í gyðingahverfum eða
einhvers konar fangabúðum nasista.
Einhverjir þeirra lifðu af stríðsárin í Þýskalandi
eða létust þar í landi af ókunnum ástæðum.17
Svipað var að segja um umsækjendur
Gyðinga frá Austurríki, Tékkóslóvakíu og
Ungverjalandi en finna má suma þeirra í
gagnabönkum Yad Vashem-helfararsafnsins
í Jerúsalem, Bandaríska helfararsafnsins í
Washington, í ættfræðibönkum á Netinu
og víðar.18 Sumir umsækjendur virðist hafa
fengið hæli í öðrum löndum og komist lífs af.
Um marga er þó ekkert vitað.
Íslendingar hefðu vitaskuld aldrei getað tekið
við öllu þessu fólki en þeir hefðu að minnsta
kosti getað tekið skerf sinn í samanburði við
aðrar vestrænar þjóðir. Það gerðum við ekki,
eins og rætt var í Erlendum landshornalýð.
Jafnframt má helst ekki ræða þessi mál
opinberlega og stjórnvöld hunsa staðfastlega
þennan sorglega og á köflum vafasama þátt í
sögu landsins.
Höfundur er sagnfræðingur.