Þjóðmál - 01.06.2020, Side 95

ÞJÓÐMÁL Sumar 2020 93
Skylt er þó að geta þess að dr. Björn segir
hvergi berum orðum að hann sé andvígur
tillögum þeim sem stjórnarskrárnefndin hefur
eftir flutning ræðunnar borið fram. En bæði
er, að rök hans hníga mjög að því að svo sé,
og að þau eru frumflutt eftir að vitað var að
Alþingi ætlaði ekki að leggja til að lýðveldis-
stofnun kæmist í framkvæmd fyrr en á árinu
1944, nema ófriðarlok yrðu fyrr. Ummæli hans
eru því með öllu út í hött ef þeim er ekki stefnt
gegn ráðagerðunum um að ljúka málinu strax
á árinu 1944. Svo hafa og ummælin verið
skilin, sem sjá má af því að þeir ólánsmenn
sem nú hafa brugðist foringjum sínum og rita í
Alþýðublaðið hverja úrtölugreinina af annarri,
vitna til orða dr. Björns sem sérstaklega
„viturlegra“. Loks varð alger þögn dr. Björns
um tillögur stjórnarskrárnefndar er hann talaði
til þjóðar sinnar 17. júní sl. eigi skilin á annan
veg en þann að enn væri hann sömu skoðunar
og í ræðunni 1. desember 1942.
Í ræðu sinni 1. des. talar dr. Björn Þórðarson
um það sem með öllu úreltan hugsunarhátt,
„að sambandslagasamningurinn við Danmörk
sé fjötur um fót frelsi voru og framtíð“ [...] Að
vísu segir hann, að því hafi verið yfirlýst af
Íslendinga hálfu að samningurinn yrði ekki
endurnýjaður. En hann bætir við: „Báðum
þjóðum var ljóst, og öllum er ljóst, að minnsta
kosti hér á landi, að semja þurfti og semja þarf
um margs konar hagsmunamál, sem hvor
þjóðin átti og á innan umdæmis hinnar.“
Orð hans verða eigi skilin á annan veg en þann
að hann telji óþarft að líta á þá skipun sem nú
er hér á meðferð hins æðsta valds sem bráða-
birgðafyrirkomulags, því hann vekur athygli
á að hún sé hliðstæð því sem í Ungverjalandi
hefur haldist í hálfan þriðja tug ára. Enda segir
hann síðar orðrétt:
Vér búum, ef svo má að orði kveða, við
konunglegt lýðveldi, á sama hátt og nafn-
frægur rithöfundur nefnir samveldislöndin
bresku „hin krýndu lýðveldi.“
Enn segir hann:
Sjálfstæðið höfum vér öðlast á grundvelli
laga og réttar, og því aðeins getum vér orðið
hlutgengur aðili í samfélagi þjóðanna, að
enginn skuggi falli á mannorð vort í því efni,
þar megum vér aldrei tefla á tæpasta vaðið.
Í beinu framhaldi þessara orða víkur hann
síðan að meðferð sjálfstæðismálsins á árinu
1942, og segir m.a.:
Ég skal ekki þreyta hlustendur á því að rekja
lengur hinn raunalega gang þessa máls,
því það væri endurtekning á því, sem allir
vita. En ástæða er til að benda á það, að vér
höfum fengið með nokkurra mánaða milli
bili ráðlegging og bendingar frá tveimur
heimsveldum, sem eru vinir vorir og
verndarar, um það hvernig vér ættum ekki
að haga oss.
Og skömmu síðar eru þessi spekinnar orð:
Nú mun ennfremur, í stjórnmálaviðskiptum
þjóða í milli, vera litið svo á, að þegar vinsam-
leg stórþjóð tekur ástæðu til að aðvara
smá þjóð í tilefni af því, sem hún hefur gert
eða ætlar að gera, að í aðvöruninni felist jafn-
framt áminning. - Annars er það íhugunar-
vert, hvort þessar aðvaranir gegn því, að vér
einhliða lýstum sambandssáttmálann úr gildi
fallinn og segðum konunginum upp, eru ekki
einnig fram komnar af því, að réttur vor til
þessara athafna þyki ekki með öllu tvímæla-
laus. En hvað sem því líður, er æskilegt að
komast hjá aðvörun í þriðja sinn.
[...]
Enginn getur meinað neinum íslenskum
doktor að hafa vantrú á rétti þjóðar sinnar,
jafnvel þótt Alþingi hafi með einhuga sam-
þykkt lýst honum þjóðinni til handa. Og ef
einhver hyggur að hann varpi ljóma á doktors-
hatt sinn með því að gangast í berhögg við
kenningar hinna frægustu þjóðréttarfræðinga
og afneita þeim rétti sem Íslandi samkvæmt
þessum kenningum skýlaust ber, þá er honum
það að sjálfsögðu heimilt. Það er meira að
segja sennilegt að nafn hans verði lengi í
minnum haft þó að með öðrum hætti kunni
að verða en ágætt ævistarf að öðru leyti gefur
efni til.