Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2012, Blaðsíða 34

Múlaþing
hafa dvalið á meðan hann var í burtu. Hún
hafði fylgt Jóni gegnum alla hans hrakninga
og verið honum stoð og stytta, enda fékk
hún á sig galdraorð eins og hann. Má ætla
að þau hafi verið í eynni til 1639, en það ár
varð Brynjólfur Sveinsson biskup í Skálholti,
og beitti sér fyrir því að Bessastaðavaldið
hætti að ofsækja Jón lærða, og fékk hann
upp frá því að sitja í náðum á Austurlandi,
þó útlegðardómnum væri ekki rift. Brynjólfur
hvatti Jón til ritstarfa, og eru sum af ritum
hans beinlínis samin að undirlagi biskups.
Um hann segir Jón í Fjölmóði: „Aldrei hefur
fundist / í öfundarflokki, / heldur hugsvalað
oft / og hýrt með ölmusu / karl og kerlingu,"
og biður honum blessunar drottins. Þar með
lauk píslargöngu þessa spekings, sem hófst á
Vestijörðum 1615, og staðið hafði linnulaust
í 17 ár, og Jón var nú orðinn 63 ára.
Það gekk lítið betur fyrir Guðmundi Jóns-
syni að fá uppreisn æru. Kóngsbréf um mál
hans var gefið út í Khöfn sama dag og bréf
föður hans, og tekið fyrir á Alþingi 1637; telur
Einar Gunnar að þar hafi fyrra dómi ekki verið
hrundið {Eddurit I, 93). Árið 1641 gerðist
hann þó aðstoðarprestur á Hjaltastað og var
þar til 1645, er hann fékk Beru IJörð, og 1654,
fékk hann Hjaltastað og hélt til dauðadags
1683. Ekki er efamál að hann hefur verið
Jóni stoð og stytta á þessum embættisárum,
og líklega hefur Jón flutt í Hjaltastaðaþinghá
árið 1641.
Á þessum árum var Jón fenginn til að mála
og skreyta Hjaltastaðakirkju. Allt fram um
aldamót 1800 var þar sérkennileg útskorin
altaristafla, með nafni hans og aldri og ártalinu
1643. Er henni lýst í Ferðabók Olaviusar {II,
232). Árið 1818 var þar enn prédikunarstóll
með 11 köntum, og ,úthöggnum‘ myndum á
hverjum kanti eða reit, sem var talið að Jón
hefði skorið út og málað (sjá bls. 39). Nú er
þetta allt horfið eða týnt. Ekki er heldur vitað
að til séu nein önnur málverk eða munir, sem
Jón hafi smíðað {Upplýsingarfrá Þjóðminja-
safni).
Ritið Samantektir itm skilning á Eddu er
ársett 1641, án tilgreinds ritunarstaðar. Þann
8. maí 1644 dagsetur hann ritverk sitt Tíðfor-
dríf „í Gagnstaðarhjáleigu á Utmannasveit í
Fljótsdalshéraði,“ og árið 1647 þýðir hann
Heimshistoríu Fabroníusar í Dalakoti í sömu
sveit. Einar Gunnar telur líklegt að Jón hafí
ritað Um lslands aðskiljanlegar náttúrur um
sama leyti. Bæði þessi býli hafa verið hjá-
leigukot, það fyrra á bænum Gagnstöð, austast
á Austur-Eyjum, og hitt hjá bænum Dölum í
miðsveitinni, skammt frá Hjaltastað, einnig
kallað Dalasel og Dalahjáleiga. Líklegahefur
aldrei verið föst búseta á þessum kotum nema
skamman tíma í einu.
Um hjáleiguna í Gagnstöð fínnast nú víst
engar minjar; hún hefur líklega verið innan
túns og verið endurbyggð í gripahús og síðan
sléttuð. Um 2 km suður af Dalabænum má
enn sjá hringlaga gerði í lyngmó, með dálítilli
tóttaþyrpingu á miðju, sem kunnugir halda að
séu minjar af Dalakoti. Þær eru nú þaktar lyngi
og smákjarri, er sýnir að þar hefur ekki verið
búið síðustu aldirnar. Ekki er ólíklegt að Jón
og Sigríður hafi verið síðustu ábúendur og
þama séu leifar af litla bænum þeirra.
Síðustu æviárin
Flest er óljóst um síðustu æviár Jóns lærða, þó
til séu ýmsar sögusagnir af honum frá þeim
tíma. Ævikvæðið Fjölmóður er hið síðasta
sem nú er vitað til að Jón hafi ritað, en það
er ort árið 1649, þegar Jón var 75 ára gamall.
I kvæðinu segir lítið af ævi hans á Héraði, en
í viðaukakvæði sem hann kallar Restans eða
Rófan gerir hann upp líf sitt á skáldlegan hátt.
Samkvæmt bréfi Brynjólfs biskups til Ole
Worm, dags. 24. júlí 1649, er þá mjög farið
að halla undan fæti fyrir honum.
Þegar Guðmundur gerðist aftur prestur á
Hjaltastað 1654 hafa þau hjónin eflaust fengið
þar húsaskjól. Þá var Jón um áttrætt og farinn
32