Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2012, Síða 35

Plíníus íslands
að kröftum. Hann var þó ekki aumari en svo,
að hann gat son með konu einni, Gunnu að
nafni, er kölluð var Settusystir. Segir Jón
Sigurðsson í Njarðvík að vegna fótkulda hafi
hún verið fengin til að sitja á fótum karlsins,
og þegar hann varð þess vís að hún var ólétt,
hafí hann rekið hana í burtu og hafi hún fætt
barnið í hesthúsi úti á Eyjum. (Þjóðsögur
JónsÁrnasonar IV, 215). Þetta var hjúskapar-
brot og fyrir það hlaut hann sekt, sumir segja
hýðingu. Sonurinn hlaut nafn hans og var
kallaður Jón litli lœrði. Honum virðist hafa
kippt nokkuð í kynið og þótti einkennilegur
í háttum. Hann kvæntist ekki og hafði ekki
fasta búsetu, en var mikið í sendiferðum fyrir
höfðingja á Héraði.
Heimildirgreinirá um dánarár Jóns lærða,
en talið er líklegast að það hafí verið 1658.
Jón í Njarðvík segir sögu af því er nafni
hans valdi sér og konu sinni legstað. Hann
gekk um allan kirkjugarðinn og fann hvergi
ónotaðan reit nema framan við kirkjudymar.
Þar eiga þau hjón að vera jarðsett (Blanda IV,
1928-31). í þjóðsögum Sigfúsar er saga af
,fundiki‘ Jóns í Gagnstaðarhjáleigu. Það var
eins konar galdur, en annars fer ekki sögnum
af galdraiðkunum hans hér eystra.
Endurvakning
Ymis ritverk Jóns lærða vom gefín út á prenti
á fyrri hluta 20. aldar, flest með einhverjum
skýringum og æviágripi, en eftir miðja öldina
var eins og hann félli aftur í gleymsku, þar til
Einar Gunnar Pétursson hóf að endurrita og
rannsaka ýrnis óprentuð ritverk hans urn 1970.
Útgáfa Einars 1998 á riti Jóns lærða:
Samantektir um skilning á Eddu, í bókinni
Eddnrit Jóns Guðmundsonar lærða I-II. bindi,
markaði tímamót í rannsóknum og kynningu
á Jóni og ritstörfum hans. Þar er í fyrsta sinn
birt ýtarleg ævisaga Jóns og yfírlit um ritverk
hans, sem byggist á rannsókn frumheimilda.
Sumarið 2008 var efnt til málþings
á Héraði, í tilefni 350 ára ártíðar Jóns, að
Teikning af rústum Dalasels (Dalakots, Dalahjáleigu),
þar sem haldið er að Jón lœrði og Sigríður hafi búið
síðast, ogJón hafiþýttHeimshistoríuna 1647. (UrArbók
Ferðafélags íslands 2008, eftir Hjörleif Guttormsson).
frumkvæði Hjörleifs Guttormssonar, sem
nýlega hafði lokið við ritun bókar um Úthérað
og skoðað af því tilefni dvalarstaði Jóns á
Austurlandi og kynnt sér það sem um hann var
ritað. Málþingið, sem nefnt var Dagur Jóns
lærða, fór fram á Hjaltastað 10. ágúst. Þar
fíutti Einar Gunnar erindi um Jón og ritstörf
hans, Guðmundur Beck rakti ættir frá Jóni,
Hjörleifur Stefánsson ræddi um málarann,
Sævar Sigbjamarson um skáldið og greinar-
höfundur um náttúrufræðinginn Jón lærða.
Asdís Thoroddsen skýrði frá hvernig hún
hreifst af sögu Jóns, Leonid Korablev sagði frá
kynningu sinni á Jóni í Rússlandi og Hjörleifur
Guttomrsson kynnti dvalarstaði hans á Austur-
landi. Auk þess var sett upp minningartafla um
Jón og Sigríði í Hjaltastaðakirkju og kornið
fyrir legsteini með áletruðum nöfnum þeirra
framan við kirkjudymar. Að lokum var farið
að Dalakoti og skoðaðar tættur þess. Aætlað
er að gefa erindin út í bók árið 2012, með
ýmsum viðbótum.
33