Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2012, Síða 38

Múlaþing
C öl lECTiíN.
Ci»8 (*" en f£!íum öc,3' .fft37 trutmíiírt
wiíía íjiavtu m ^tíly; °íTft^
£ fí ít«V ý |l*n (rtrrtft QlwSrt tjkm'/e*’A(J tjw/ý
Ruáftn flítai'Aft/ -fyS gtj*** ?$**• tcf zf>
Mlvsto,
^nnnga 'Bok <j)Í**íft.
L €a?cf £
jjcím ðogunir Oðf*
Sýnishorn afhandritiJóns lœróa að „Evangeliskumpistlum ogcollectum “,
sem hann skrifaði 23 ára gamall eftir guðsorðabók sem prentuð var á
Hólum 1581. (Lbs. 1235, 8vo). Póstkort Landsbókasafns Islands - Háskóla-
bókasafns, júní 1996. Ljósm. Helgi Bragason.
Ein stutt undirrétting um íslands aðskilj-
anlegar náttúrur, er almennt talið meðal
merkustu rita Jóns lærða og helsta framlag
hans til náttúrufræða. Það fjallar aðallega
um íslensk dýr í fjörum og sjó, og byggist að
talsverðu leyti á eigin athugunum og reynslu
höfundar. Kaflinn um hvalina er frægastur.
Ritinu fylgja teikningar Jóns af sjávardýrum,
og landaskipunarkort. Brot úr eiginhandarriti
er í JS, 401,4to, líklega kringum 1645, en heil-
legast er það í uppskrift Jóns Eggertssonar í
handritinu Papp.fol. 64, í Stokkhólmi. Það var
gefíð út í New York af Halldóri Hermannssyni
í ritsafninu Islandica XV, Ithaca 1924, með
formála og skýringum. Utgáfan er stafrétt og
því ekki vel aðgengileg, en alþýðlega útgáfu
vantar, og er ritið því minna þekkt en skyldi.
Um nokkrar grasa náttúrur. Brot úr hand-
riti með þessum titli eru í JS, 401, 4to, talið
eiginhandarrit Jóns, enda tileinkað Brynjólfi
biskupi, og er líklega meðal þess síðasta sem
Jón hefur ritað, því hann segist ekki geta
teiknað grösin, sökum handarriðu, en ártal
vantar. Mun fyllri gerð er í fyrrnefndu hand-
riti Papp. fol. 64, e.t.v. með
viðbótum Jóns Eggertssonar.
Ritið fj allar um lækningajurtir,
innlendar og erlendar og marg-
vísleg önnur meðöl. Nokkrar
glefsur hafa birst úr því, en
engin heildarútgáfa.
Heimshistoría Fabróníusar
er útdráttur og þýðing á land-
fræðiriti eftir Þjóðverjann Her-
mann Fabronius, 1612. Sagan
er til í eiginhandarriti Jóns í
Ámastofnun (AM 201,8vo).
Það er ársett 1647, í Dalakoti
í Utmannasveit, þegar Jón var
á 73. aldursári.
Nokkur fleiri rit hafa verið
eignuð Jóni, en óvíst er hvort
hann er höfundur þeirra. Má þar nefna Lítið
ágrip um hulin pláts og yfirskyggða dali á
íslandi, útgefið af Bjama Einarssyni í Munn-
mœlasögum 17. aldar 1955. Þetta rit er aðeins
til í uppskrift Jóns Eggertssonar, sem þekktur
var fyrir að nota handrit sem verslunarvöru,
og telur Einar G. Pétursson líklegast að hann
hafi ritað það sjálfur en sett nafn Jóns lærða
á það til að gera það verðmætara. Þá hefur
Jóni verið eignað ritið Krukksspá, sem er
spákvæði frá miðri 17. öld, en það mun vera
á misskilningi byggt.
Kveðskapur Jóns er býsna mikill og marg-
víslegur. Honum hefur verió létt um að yrkja
og bregður fyrir sig ýmsum bragarháttum, svo
sem Edduháttum, rímna- og vikivakaháttum.
Jón verður því að teljast eitt af höfuðskáldum
17. aldar. Kvæðin Fjandafœlu og Snjáfialla-
vísur síðari orti hann um 1611-1612 í tilefni
af draugagangi á Snæljallaströnd. I fram-
haldi af því orti hann kvæðið Umbót eða
Friðarhuggun, eins og til að friða samvisku
sína eftir bölbænimar yfir draugunum. Snjá-
fjallavísur voru prentaðar í þjóðsagnaritinu
36